De zomers worden steeds warmer en zonniger in Nederland en België. Daardoor wordt ons klimaat steeds meer geschikt voor kou bestendige citrusbomen, zoals mandarijnenbomen, yuzubomen, kumquatbomen en calamondinbomen. In dit artikel lees je welke citrusbomen het geschiktst zijn om in Nederland en België het hele jaar door buiten in de tuin te houden. Ook lees je hier hoe je een citrusboom die buiten staat het beste voorbereid op de herfst en winter en hoe je de citrusboom beschermd tegen vorst. Daarnaast kun je lezen hoe je vorstschade aan een citrusboom herkent en hoe je dit het beste behandeld.

De winterhardheid van een citrusboom wordt voor een groot deel bepaald door de soort. De winterhardste citrussoort is de wilde citroen (Citrus trifoliata of Poncirus trifoliata). Deze citrusbomen kunnen temperaturen tot ongeveer -30 graden Celsius overleven. Zelfs zaailingen van de wilde citroen kunnen vorst verdragen. De vruchten van de wilde citroen zijn eetbaar, maar de vruchten smaken helaas niet zoals citrusvruchten uit de winkel. Er zijn wel recepten om marmelade of likeur van de wilde citroenen te maken, maar de ervaring is natuurlijk wel anders dan bij andere citrusbomen.

De vorstbestendigheid van alle andere citrusbomen is een stuk slechter dan die van de wilde citroen. Yuzubomen (Citrus junos) en bittere sinaasappelbomen (Citrus aurantium) zijn waarschijnlijk de winterhardste citrussoort waar lekkere vruchten aan komen. Onder de juiste omstandigheden kunnen yuzubomen temperaturen tot -10 graden Celsius overleven. Yuzu vruchten zijn wel erg groot, waardoor de kans klein is dat ze in Nederland en België snel genoeg rijpen voordat het winter wordt. Verder zijn kumquatbomen (Citrus japonica, Citrus hindsii of Citrus margarita), kumquat hybride bomen, zoals de calamondinboom (Citrus × microcarpa), en satsuma mandarijnenbomen (Citrus unshiu) ook redelijk bestand tegen vorst. Deze citrusbomen kunnen onder de juiste omstandigheden temperaturen tot -5 graden Celsius overleven. Kumquats, calamondins en andere kumquat hybride vruchten zijn klein en bevatten relatief weinig suikers, waardoor ze in een zonnig jaar oogstrijp kunnen worden voordat het winter wordt. Hou er rekening mee dat zelf bij professionele kwekers grote delen van de kroon van yuzubomen, kumquatbomen, kumquat hybride bomen en satsuma mandarijnenbomen door vorst beschadigd raken en ongeveer 50% zelfs dood gaat als ze zonder voorbereiding en onbeschermd blootgesteld worden aan vorst.

Andere citrusbomen kunnen beter niet blootgesteld worden aan vorst, omdat de kans groot is dat ze hierdoor dood gaan. Citroenbomen en limoenbomen kunnen zelfs zo slecht tegen kou dat deze beter binnen gezet kunnen worden zodra de nachttemperatuur kouder wordt dan 12 graden Celsius. Wanneer een citroenboom of een limoenboom een half uur blootgesteld worden aan -2 graden Celsius, dan kan de vorstschade al zo groot zijn dat de boom het niet overleeft. Een citroenboom of een limoenboom kan dus beter tussen begin september en eind mei in huis of in een verwarmde kas geplaatst worden.

De vorstbestendigheid van een citrusboom wordt niet alleen door de soort bepaald. Ook de leeftijd van de citrusboom speelt een belangrijke rol in de vorstbestendigheid. Hoe jonger een citrusboom is, hoe dunner de stam en de takken zijn. Over het algemeen zijn stammen en takken die een doorsneden hebben van minder dan 10 centimeter heel gevoelig voor vorst. Als de stam en de hoofdtakken van de citrusboom dunner zijn dan 10 centimeter, dan kun je de citrusboom het beste op een vorstvrije plek zetten als het gaat vriezen. De enige uitzondering hierop zijn wilde citroenbomen (Citrus trifoliata of Poncirus trifoliata). Jonge, wilde citroenbomen kunnen wel buiten blijven staan, mits ze minimaal een half jaar buiten hebben gestaan en in de volle grond zijn geplant.

Verder wordt de vorstbestendigheid van een citrusboom bepaald door de conditie van de citrusboom. Een citrusboom die in het afgelopen half jaar een tegenslag heeft gehad, zoals veel bladverlies of een insectenplaag, dan is de citrusboom minder kou bestendig. Herstellende citrusbomen kunnen daarom beter op een vorstvrije plek worden gezet als het gaat vriezen.

Een citrusboom die het hele jaar buiten blijft staan, kan het beste in de volle grond geplant worden. In een pot is de vorstbestendigheid van een citrusboom namelijk een stuk minder hoog, doordat de wortels snel door vorst beschadigd kunnen raken. In de volle grond moet het heel lang heel hard vriezen voordat de wortels bevroren worden.

Bij het planten van een citrusboom in de volle grond is het belangrijk om een plek uit te zoeken waar het zeer zonnig is en waar de citrusboom uit de wind staat. Tegen een bakstenen muur die zon opvangt, zou helemaal fijn zijn, omdat het daar meestal wat warmer is. Uiteraard is het belangrijk dat de citrusboom niet op een plek wordt geplant waar er plassen water blijven staan na een stevige regenbui. Ook is het aan te raden om zand door de bovenste 50 centimeter van de grond te mengen in een straal van 1,5 meter rondom de stam van de citrusboom.

Om een citrusboom succesvol de winter door te krijgen, is het belangrijk om de citrusboom hier zo veel mogelijk op voor te bereiden. Om een citrusboom weerbaar te maken tegen vorst, is het allereerst belangrijk dat de citrusboom in goede conditie is. Dit betekent dat de citrusboom het hele jaar voldoende plantenvoeding en water moet krijgen. Citrusbomen die onvoldoende water, stikstof en kalium krijgen, zijn gevoeliger voor vorst dan citrusbomen die hier voldoende van krijgen. Dit komt, omdat citrusbomen die het hele jaar voldoende water en plantenvoeding krijgen meer suikers kunnen produceren door het fotosyntheseproces. Deze suikers werken als een natuurlijk antivries, waardoor citrusbomen met grote suikerreserves minder snel beschadigen dan citrusbomen die vaak te weinig water of te weinig plantenvoeding krijgen.

Ook is het belangrijk om een citrusboom die het hele jaar door buiten staat niet tot nauwelijks te snoeien. Een grote kroon houdt meestal net iets meer warmte vast dan een kleinere kroon. Daarnaast zit de suikervoorraad van een citrusboom opgeslagen in de bladeren. Door te snoeien haal je een deel van deze suikervoorraad weg, waardoor de citrusboom minder goed kan herstellen van de vorst.

Citrusvruchten kunnen slechter tegen vorst dan de bladeren en takken, vooral als de vruchten onrijp zijn. Het is daarom te overwegen om onrijpe vruchten aan het einde van de herfst van de citrusboom te halen. De kans is klein dat de vruchten nog gaan rijpen, maar ze trekken wel suikers en andere voedingsstoffen weg uit de rest van de citrusboom.

Citrusbomen die in de weken voordat het begint te vriezen elke dag water krijgen, kunnen beter tegen vorst dan citrusbomen die weinig water krijgen. Zodra het er naar uit ziet dat het in de komende weken kan gaan vriezen, is het daarom aan te raden om de citrusboom elke dag wat water te geven.

Een andere manier om de grond zo warm mogelijk te houden, is door de grond tussen het begin van de herfst en het moment dat de laatste kans op vorst verstreken is af te dekken met zwart plastic. Zwart plastic voorkomt dat de warmte van de zon die op de grond schijnt weerkaatst wordt. Hierdoor is de grond meestal een graad warmer dan wanneer de grond niet met zwart plastic afgedekt is. Vooral bij lichte vorst kan dit voor de wat gevoeligere citrusbomen net het verschil maken tussen overleven en dood gaan.

De vorstbestendigheid van een citrusboom is beter wanneer het in de weken voordat het vriest koel is geweest, met temperaturen tussen de 5 en 10 graden Celsius. Wanneer de stam van de citrusboom in de weken voordat het vriest regelmatig opwarmt, dan is de kans groter dat de citrusboom beschadigd raakt als het vriest. Om dit te voorkomen, kun je de stam en de hoofdtakken wit maken met een natuurlijk bomenwitsel. De witte kleur weerkaatst zonlicht, zodat de stam en de takken minder snel opwarmen en de kans groter is dat de citrusboom in rust gaat.

De beste manier om een redelijk winterharde citrusboom te beschermen tegen vorst is door de citrusboom in te pakken met grond. Zodra het weerbericht aangeeft dat het binnenkort ‘s nachts gaat vriezen, dan schep je een berg grond rondom de stam van de citrusboom, het liefst tot en met de kroon. Druk de grond stevig aan, compacte grond houdt namelijk meer warmte vast dan losse grond. Eventueel kun je gaas gebruiken om de berg grond op zijn plek te houden. Zodra het warmer begint te worden is het belangrijk om de berg zo snel mogelijk weer weg te halen, omdat de stam anders kan beschadigen.

Door een berg grond rondom de stam te leggen, voorkom je dat de cellen in de stam kapotvriezen. Binnen in de berg grond is de temperatuur meestal 5 tot 11 graden Celsius hoger dan buiten de berg. Wanneer het buiten -5 graden Celsius wordt, dan blijft de stam die is beschermd door een berg grond dus boven het vriespunt. Hierdoor is de kans dat een citrusboom kapot vriest een stuk kleiner. Zolang de stam en eventueel het eerste deel van de dikkere takken warmer blijven dan -2 graden Celsius, dan is de kans dat de citrusboom weer hersteld heel groot.

Eventueel kun je de berg afdekken met een laag zwart plastic, omdat dit er voor zorgt dat de grond meer warmte opneemt door de zon. Ook zou je kunnen experimenteren met een laag natuurlijk schapenwol onder het zwarte plastic te leggen. Schapenwol is een natuurlijke isolator, dus de kans is groot dat het ervoor zorgt dat de grond minder snel afkoelt als het in de nacht kouder is.

Een ander extraatje dat je kunt toevoegen aan de grond berg, is een handwarmer. Een handwarmer bestaat uit een omhulsel van dik plastic waar een gel in zit. In de gel zit ook een metalen schijfje dat als het ingedrukt wordt een chemische reactie veroorzaakt waarbij warmte ontstaat. Door de handwarmer net voordat het gaat heftig vriezen in de bovenlaag van de grond berg te stoppen, blijft de bovenkant van de stam van de citrusboom voor een paar uur wat warmer. Zorg er voor dat de handwarmer met een paar centimeter grond bedekt is, zodat het de warmte kan afgeven aan de grond en de warmte niet meteen verloren gaat aan de lucht. Vooral als het er naar uit ziet dat het iets kouder wordt dan de citrusboom aan kan, kan dit een verschil maken.

De meeste citrusbomen lopen schade op wanneer ze voor een langere tijd aan vorst worden blootgesteld. De conditie van de citrusboom, de manier waarop de citrusboom is voorbereid op de vorst en de vorstbescherming die gebruikt is, bepaald hoe groot de schade aan de citrusboom zal zijn.

Wanneer een citrusboom blootgesteld wordt aan vorst, dan bevriest het water in de cellen van de citrusboom. Als water bevriest, dan neemt het in volume toe, waardoor de cel vaak kapot barst. Ook heeft ijs een uitdrogende werking, waardoor het in de eerste weken na de vorst vaak lijkt alsof de citrusboom dorst heeft.

Als het hard gevroren heeft en de citrusboom er in de ochtend nog bevroren uit ziet, dan is het aan te raden om de citrusboom nat te spuiten met handwarm water. Hoe sneller de citrusboom ontdooid, hoe groter de kans is dat de citrusboom het overleeft.

Na lichte vorstschade laat een citrusboom meestal binnen enkele dagen zijn bladeren vallen. Dit is een goed teken. Zolang de citrusboom niet opnieuw blootgesteld wordt aan te lage temperaturen, zal de citrusboom in de lente weer nieuwe bladeren krijgen.

Wanneer de bladeren aan de citrusboom blijven hangen, maar de bladeren eruit beginnen te zien alsof ze in water geweekt zijn en slap gaan hangen, dan is dit een reden tot zorg. Als delen van de tak, de hele tak of zelfs de hele citrusboom dood is gegaan door de vorst, dan blijven de bladeren aan de citrusboom hangen. In de weken na de vorst kleuren de bladeren langzaam aan wit of brons. Uiteindelijk wordt de tak of kroon bruin en dor.

Het is belangrijk om een door vorst beschadigde citrusboom het eerste half jaar niet te snoeien. Vooral wanneer alleen delen van de kroon beschadigd zijn geraakt kan het wegknippen van takken die er dood uit zien het herstel van de citrusboom in de weg zitten. Ook is het belangrijk om de citrusboom voldoende water en plantenvoeding te geven, zodat de citrusboom geen extra stress ervaart tijdens het herstel. 

Het kweken van citrusbomen gaat meestal goed, maar soms zit er ook wel eens wat tegen. Mocht je een vraag hebben over jouw citrusboom, dan zullen wij deze zo goed mogelijk proberen te beantwoorden. Je kunt je vragen onderaan deze pagina stellen, via het Disqus gastenboek. Om naar het Disqus formulier te gaan, klik je op de “Stel een vraag!”-knop hieronder.

• Anderson, J. A., Gusta, L. V., Buchanan, D. W., & Burke, M. J. (1983). Freezing of water in citrus leaves. Journal of the American Society for Horticultural Science, 108(3), 397-400.
• Davies, F. S., Jackson, L. K., & Rippetoe, L. W. (1986). Citrus trunk and soil temperature variations in soil banks during freeze conditions. In Proceedings of the... annual meeting of the Florida State Horticulture Society (USA).
• Davies, F. S., & Ferguson, J. J. (2000). Growth, Development, and Cultural practices for young citrus trees. Horticultural Reviews, 24, 319-372.
• Geisel, P. M., & Unruh, C. L. (2003). Frost protection for citrus and other subtropicals.
• Guy, C. L., Yelenosky, G., & Sweet, H. C. (1980). Light exposure and soluble sugars in citrus frost hardiness. Florida Scientist, 268-273.
• Inch, S., Stover, E., Driggers, R., & Lee, R. F. (2014). Freeze response of citrus and citrus-related genotypes in a Florida field planting. HortScience, 49(8), 1010-1016.
• Jackson Jr, J. L., Ayers, D. H., & Parsons, L. R. (1986, June). Performance of individual tree covers for cold protection of young citrus. In Proceedings of the Florida State Horticultural Society (Vol. 99, pp. 18-22).
• Kim, B. S., Lee, B. B., Jung, S. K., & Choi, H. S. (2021). Pilot study to evaluate performance of frost-yuzu fruit trees under protected cultivation. Agriculture, 11(7), 660.
• Kumar, R. S. (2017). Textile Is a Boon Agriculture.
• Koo, R. C. J. (1981). The effect of fall irrigation on freeze damage to citrus. In Proceedings of the Florida State Horticultural Society (Vol. 94, pp. 37-38).
• Koo, R. C. J. (1985). Effects of nitrogen and potassium fertilization on winter injury of citrus trees. In Proc. Fla. State Hort. Soc (Vol. 98, pp. 53-56).
• Parsons, L. R., Wheaton, T. A., & Yelenosky, G. (1995). Handwarmers benefit young citrus trees during freezes. HortScience, 30(2), 231-233.
• Primo-Capella, A., Martínez-Cuenca, M. R., & Forner-Giner, M. Á. (2021). Cold Stress in Citrus: A Molecular, Physiological and Biochemical Perspective. Horticulturae, 7(10), 340.
• Rieger, M., Krewer, G., Lewis, P., Linton, M., & McClendon, T. (2003). Field evaluation of cold hardy citrus in coastal Georgia. HortTechnology, 13(3), 540-544.
• Rose, A. J., & Yelenosky, G. (1979). Citrus trunk wrap evaluations [Cold protection, Florida]. In Proceedings of the Florida State Horticultural Society.
• Sauls, J. W. (1988). Texas Citrus: Cold Protection. Leaflet/Texas Agricultural Extension Service; no. 2287.
• Sharma, S. C., Sahoo, A., & Chand, R. (2019). Potential use of waste wool in agriculture: an overview. Indian Journal of Small Ruminants, 25(1), 1-12.
• Smith, E., Coolong, T., & Knox, P. (2017). Commercial Freeze Protection for Fruits and Vegetables. UGA Extension, 1479.
• Whitney, J. D. (1985, March). Florida citrus freeze losses and recovery in the field. In ASME Citrus Engineering Symposium(Vol. 99724, pp. 1-21). American Society of Mechanical Engineers.
• Yelenosky, G. (1996). An Overview of Florida Citrus Freeze Survival. In Proceedings-Florida State Horticultural Society (Vol. 109, Pp. 118-123). Florida State Horticultural Society.
• Yelenosky, G. (1975). Cold hardening in citrus stems. Plant physiology, 56(4), 540-543.