Het zelf samenstellen van potgrond voor in een kweekbak kost wat moeite, maar het resultaat is vaak beter dan met kant-en-klare potgrond. Daarnaast weet je ook precies wat er in de potgrond zit. Dit is vooral handig wanneer je bijvoorbeeld op een milieuvriendelijke manier wilt kweken of wanneer je bijvoorbeeld geen dierlijke producten wilt gebruiken in de moestuin. In dit artikel vertellen we hoe je zelf een goede potgrond mix kunt maken voor in de moestuin. Ook vertellen we hoe je potgrond kunt onderbouwen en hergebruiken, zodat het minder belastend is voor de portemonnee en voor het milieu.

In het verleden hebben we een vrij ingewikkeld recept gepubliceerd voor de optimale potgrond voor de moestuin. Hier hadden we niet zo veel rekening gehouden met de tijd en de moeite die het kost om zo'n mix te maken. Wanneer je immers maar twee dagen per week vrij hebt, dan snappen wij achteraf ook wel dat je niet te veel tijd kwijt wilt zijn aan het bij elkaar zoeken, afmeten en mengen van ingrediënten voor potgrond. Daarom hebben we ons recept wat vereenvoudigd en hebben we ook wat meer rekening gehouden met het milieu.

Voor ons nieuwe recept voor de optimale potgrond hebben we vooral gekeken naar studies die gekeken hebben naar de beste potgrond om groenten in professionele daktuinen te verbouwen. Dit komt immers het meest in de buurt van het kweken van groenten, fruit en kruiden in een kweekbak of moestuinbak. Het recept dat we hier presenteren is dan ook vooral bedoeld om verhoogde bakken, kweekbakken en plantenbakken mee te vullen, en niet om echt bedoeld om door de volle grond te mengen om de structuur of vruchtbaarheid van een moestuin in de volle grond mee te verbeteren.

Het recept luidt als volgt: Meng één deel mineralen deeltjes met één deel kokosvezels met twee delen compost. Een deel kan bijvoorbeeld een emmer zijn, maar je kunt bijvoorbeeld ook een zak mineralen deeltjes van 20 liter, een pak samengeperste kokosvezels waaruit 20 liter uitgezette kokosvezels ontstaan en een zak van 40 liter compost gebruiken. Hieronder bespreken we waar je op moet letten bij het uitkiezen van de drie ingrediënten.

Een goede potgrond mix bestaat meestal voor een deel uit minerale deeltjes, zoals zand of perliet. De minerale deeltjes zijn erg stabiel. Ze kunnen niet worden afgebroken door micro-organismen en zijn meestal ongevoelig voor water of stoffen met een lage pH waarde, zoals sommige soorten plantenvoeding. Doordat mineralen deeltjes zo stabiel zijn, vormen ze als het ware het skelet van de potgrond. Zelfs als de potgrond vijf jaar in een plantenbak zit, dan zullen de meeste mineralen deeltjes nog intact zijn.

Er zijn een aantal soorten mineralen deeltjes die geschikt zijn voor in de moestuin. Allereerst kun je grof zand gebruiken. Grof zand zorgt ervoor dat er niet te veel water in de potgrond blijft staan en dat er voldoende lucht in de grond zit. Ook is zand relatief zwaar, waardoor het voor planten makkelijker is om zich met hun wortels vast te houden. Daarbij is zand goedkoop, waardoor het zeker voor wat grotere projecten een fijn product is. Het nadeel van zand is dat het erg zwaar is. Hierdoor is het soms wat minder geschikt voor moestuinbakken op poten of voor moestuinbakken die op een balkon staan. Ook is de winning van zand niet bepaald milieuvriendelijk, omdat het de natuur in de gebieden waar het zand wordt gewonnen erg kan verstoren.

Als alternatief voor zand zou je fijn lavagruis, zeoliet of puimsteen kunnen gebruiken. Net als zand heeft het verkrijgen van lavagruis, zeoliet en puimsteen nadelige gevolgen voor de natuur, want het wordt gemijnd, wat veel brandstof kost. Op dat gebied heeft het dus weinig voordelen ten opzichte van zand. Lavagruis, zeoliet en puimsteen zijn wel een stuk lichter dan zand, waardoor het in sommige gevallen makkelijker in gebruik is dan zand. Ook houden lavagruis, zeoliet en puimsteen voedingsstoffen vast, waardoor er minder voedingsstoffen verloren gaan wanneer de grond te nat wordt en overtollig water uit de moestuinbak stroomt.

Wij raden aan om de zelf gemixte potgrond voor ongeveer 25% van het volume uit minerale deeltjes te laten bestaan. Zoals je hierboven kunt lezen, is het verkrijgen van minerale deeltjes niet erg goed voor het milieu. Het is daarom wel de bedoeling dat je deze potgrond niet weggooit na een kweekseizoen, maar in plaats daarvan een opknapbeurt geeft en een aantal jaar na elkaar weer hergebruikt. Ook kan het raadzaam zijn om te achterhalen hoe en waar de specifieke zak zand, lavagruis, zeoliet, puimsteen, vermiculiet of perliet vandaan komt, zodat je de meest milieuvriendelijke optie kunt kiezen.

Hieronder kun je voor de besproken mineralen deeltjes verkooppunten vinden. Helaas verandert het assortiment van online winkels vaak snel, dus het kan zijn dat sommige links na een tijdje niet meer werken. Ook is het belangrijk om op de website van de online winkel nogmaals te controleren of de kweekbak echt de eigenschappen heeft waarnaar je op zoek bent.

Let op! Wij verkopen zelf dus geen producten en zijn dus niet verantwoordelijk voor de producten en de service die de online winkels waar wij naar linken leveren. Helaas kunnen wij dus geen vragen beantwoorden over de levering van potgrond ingrediënten of andere producten.

Het grootste deel van potgrond bestaat uit organisch materiaal. Organisch materiaal is een verzamelterm voor alles wat uit de levende natuur afkomstig is, zoals turf, compost, herfstbladeren en koeienpoep. Het organische materiaal in de grond heeft vele functies. Allereerst is het een voedingsbodem voor de goede micro-organismen die in de grond leven. Deze micro-organismen verteren langzaam het organische materiaal dat in de grond zit om aan voedingsstoffen te komen. Op den duur merk je dit, omdat het volume van de potgrond af neemt. Ook beïnvloed het organische materiaal de manier waarop water en voedingsstoffen, zoals stikstof, fosfor en kalium, zich in de bodem gedragen. Hierdoor heeft de hoeveelheid organisch materiaal en het soort organisch materiaal dat in de bodem zit een grote invloed op de groei en gezondheid van planten.

Het eerste organische materiaal dat je kunt gebruiken in je zelfgemaakte potgrond mix zijn kokosvezels. Wij raden aan om de zelf gemixte potgrond voor ongeveer 25% van het volume uit kokosvezels te laten bestaan. Kokosvezels worden gemaakt van de buitenkant van kokosnoten en zijn een afvalproduct van de producten van bijvoorbeeld kokosolie en kokossap. Ondanks dat het van ver moet komen, is het vaak beter voor het milieu dan veenproducten, zoals turf en veenmosveen.

Het voornaamste doel van de kokosvezels is het vasthouden van water en voedingsstoffen. Kokosvezels werken namelijk als een soort spons, die voorkomt dat de grond te nat wordt, maar wel vochtig blijft. Ook bevatten kokosvezels relatief veel fosfor en kalium, waardoor je soms minder plantenvoeding kan gebruiken. Een andere voordeel van kokosvezels is dat het houtstof, ook wel lignine genoemd, bevat. Hierdoor wordt het minder snel afgebroken dan andere soorten organisch materiaal, waardoor het zorgt voor een stabielere potgrond.

Het nadeel van kokosvezels is dat de kwaliteit per merk en per batch erg kan verschillen. Het is daarom aan te raden om alleen kokosvezels te gebruiken die speciaal bedoeld zijn voor het kweken van planten. In kokosvezels zitten namelijk vaak grote hoeveelheden zout en chloor, waardoor planten er soms slecht in groeien. Kokosvezels die verkocht worden voor het kweken van planten zijn vaak uitgebreid gespoeld, om het zout en het chloor eruit te halen. Mocht je twijfelen over de kwaliteit van de kokosvezels die je gaat gebruiken, dan kun je de kokosvezels eerst een tijdje laten weken en meerdere keren afspoelen met water voordat je het in de potgrond mix doet.

Het laatste ingrediënt dat je aan je zelfgemaakte potgrond mix kunt toevoegen is compost. Wij raden aan om ongeveer 50% van het volume van de potgrond uit compost te laten bestaan. Compost wordt gemaakt door micro-organismen resten van planten, en soms ook dieren, af te laten breken. Het is dus eigenlijk gemaakt van afval, waardoor het minder slecht is voor het milieu dan andere veel voorkomende potgrond ingrediënten.

De eigenschappen van compost verschillen erg, omdat elke compost is ontstaan uit ander afval. Over het algemeen zorgt compost er voor dat er meer water in de grond blijft zitten, zonder dat de grond te nat wordt. Ook bevat compost verschillende voedingsstoffen, waardoor er tijdelijk minder plantenvoeding gegeven hoeft te worden. Als laatste zit compost vol met goede micro-organismen. Vele onderzoeken hebben aangetoond dat de micro-organismen in compost planten helpen om water en voedingsstoffen op te nemen, waardoor ze dus beter groeien en de oogst soms ook lekkerder smaakt. Daarnaast werken de micro-organismen in compost als een soort leger tegen ziekmakende micro-organismen, waardoor planten minder snel ziek worden.

Bij het kiezen van compost is het vooral belangrijk om te kijken naar de structuur. Soms kan compost erg compact zijn, waardoor het er wel voor kan zorgen dat de grond te lang nat blijft. Ook kan het voor veganisten belangrijk zijn om na te gaan waarvan de compost precies gemaakt is. Sommige soorten compost worden namelijk gemaakt van dierlijke mest. Compost kun je zelf maken en soms ook lokaal bij de gemeente kopen voor een lage prijs. Mocht je geen toegang hebben tot een composthoop, dan kun je Pokon Bio Bemeste Tuincompost of DCM Siertuincompost gebruiken.

De basis van de potgrond mix die we hierboven beschreven hebben bestaat voor 25% uit minerale deeltjes, 25% uit kokosvezels en voor 50% uit compost. Dit resulteert meestal in een mix waarin er een goede balans is tussen de hoeveelheid water en lucht, en waarin voedingsstoffen niet zo maar uit de potgrond spoelen. Daarnaast bevat deze mix ook goede micro-organismen, door het gebruik van de compost. Toch kan het in sommige gevallen nodig zijn om nog wat extra supplementen toe te voegen om de grond naar een hoger niveau te tillen.

Het eerste supplement dat kan helpen om de grond beter te maken is eigenlijk meer een vervanging. In plaats van 50% van de potgrond mix uit compost te laten bestaan, kun je 25% compost en 25% wormenmest gebruiken. Hiervoor kun je wormenmest van BioGroei, wormenmest van BioSolutions of wormenmest van Franky's Flora voor gebruiken. Wormenmest is ook een soort compost, maar dan gemaakt door regenwormen en micro-organismen. Door de regenwormen is wormenmest vaak luchtiger dan compost, waardoor de balans tussen de hoeveelheid water en lucht in de grond beter is. Ook bevat wormenmest vaak levende wormen, waardoor de structuur van de grond ook op de lange termijn luchtig blijft. Wel is het belangrijk om niet alle compost door wormenmest te vervangen, omdat wormenmest vaak veel voedingsstoffen bevat, waardoor planten toxische hoeveelheden plantenvoeding kunnen binnenkrijgen.

Een andere toevoeging die je kunt doen is een extra micro-organismen supplement toevoegen. De compost zit meestal vol met goede bacteriën, maar er zitten geen mycorrhiza in. Mycorrhiza zijn schimmels die samenwerken met de wortels van planten. Door die samenwerking nemen planten meer voedingsstoffen op uit de aarde en zijn ze beter bestand tegen droogte. Hierdoor groeien de planten beter en geven ze vaak een betere oogst. Voorbeelden van supplementen die mycorrhiza bevatten zijn Mycorrhiza + Trichoderma van BioSolutions, Cellmax Product X, BAC Fungi of Aptus Mycor Mix.

Het is de bedoeling dat je ook plantenvoeding, ofwel bemesting, aan de potgrond toevoegt. Hiervoor kun je een alles-in-één mestkorrel te gebruiken die geschikt is voor de biologische tuin. Het is echter beter om te bepalen hoeveel en welke mest nodig is op basis van bodemtesten. Zo voorkom je dat er te veel stikstof, fosfor of kalium in de grond zit. Een teveel aan deze voedingsstoffen kan namelijk nadelig zijn voor planten.

De samenstelling van de potgrond mix die we hier hebben besproken is zo gekozen dat het lang mee kan gaan en dat het hergebruikt kan worden. Op die manier bespaar je op de lange termijn geld en ontstaat er minder afval. Dat is fijn voor de portemonnee en voor het milieu.

Wanneer er het hele jaar door planten in de potgrond groeien, dan onderhou je de potgrond door regelmatig vers organisch materiaal toe te voegen. Vers en gedeeltelijk afgebroken organisch materiaal, zoals pas gevallen herfstbladeren, voedt namelijk de goede micro-organismen die in de bodem zitten. Doordat de micro-organismen en bodemdieren het organische materiaal afbreken, komen er voedingsstoffen voor planten in de grond vrij, zoals ammonium en nitraat. Ook ontstaat er weer nieuwe compost door dit afbraakproces. Door regelmatig vers of gedeeltelijk afgebroken organisch materiaal aan de grond toe te voegen blijft dus zowel de structuur van de grond als de hoeveelheid voedingsstoffen in de grond op peil.

Wanneer je de moestuingrond alleen in de lente en zomer gebruikt, dan kun je er het beste voor kiezen om een winterharde groenbemester te zaaien zodra alle planten aan het einde van de zomer geoogst zijn. De volgende lente, ongeveer een maand voordat je gaat zaaien en/of uitplanten, meng je de groenbemester door de aarde. Daarnaast meng je ook weer ongeveer 25% van de originele hoeveelheid potgrond aan verse compost of wormenmest door de grond om deze weer voor te bereiden op het nieuwe kweek seizoen. Stel dat er bijvoorbeeld 100 liter potgrond in de kweekbak zit, dan voeg je aan het begin van het voorjaar 25 liter compost of wormenmest door de “oude” potgrond. Hierdoor wordt de hoeveelheid organisch materiaal weer bijgevuld en zit de grond weer boordevol goede micro-organismen. Uiteraard is het het hele kweekseizoen nodig om de hoeveelheid voedingsstoffen op pijl te houden met plantenvoeding.

Het zelf kweken van groenten, fruit, kruiden en bloemen gaat meestal gemakkelijk, maar soms zit er ook wel eens wat tegen. Mocht je een vraag hebben over het kweken van planten, dan zullen wij deze zo goed mogelijk proberen te beantwoorden. Je kunt je vragen onderaan deze pagina stellen, via het Disqus formulier. Om naar het Disqus formulier te gaan, moet je nog iets verder naar beneden scrollen, tot voorbij de advertenties.

• Aafdr. 1985. Soil Organic Matter. Agdex 536-1. Alberta Agriculture, Food and Rural Development. Edmonton, AB.
• Ampim, P. A., Sloan, J. J., Cabrera, R. I., Harp, D. A., & Jaber, F. H. (2010). Green roof growing substrates: types, ingredients, composition and properties. Journal of Environmental Horticulture, 28(4), 244-252.
• Argo, W. R. (1998). Root medium physical properties. HortTechnology, 8(4), 481-485.
• Argo, W. R. (1998). Root medium chemical properties. HortTechnology, 8(4), 486-494.
• Bachman, G. R., & Metzger, J. D. (2008). Growth of bedding plants in commercial potting substrate amended with vermicompost. Bioresource technology, 99(8), 3155-3161.
• Barrett, G. E., Alexander, P. D., Robinson, J. S., & Bragg, N. C. (2016). Achieving environmentally sustainable growing media for soilless plant cultivation systems–A review. Scientia horticulturae, 212, 220-234.
• Bilderback, T. E., Warren, S. L., Owen, J. S., & Albano, J. P. (2005). Healthy substrates need physicals too!. HortTechnology, 15(4), 747-751.
• Boekel, P. (1963). The effect of organic matter on the structure of clay soils. Neth. J. Agr. Sci, 11, 250-263.
• Boodley, J. W., & Sheldrake, R. (1972). Cornell peat-lite mixes for commercial growing.
• Carlile, W. R., Cattivello, C., & Zaccheo, P. (2015). Organic growing media: Constituents and properties. Vadose Zone Journal, 14(6), 1-13.
• Cheng, W., & Kuzyakov, Y. (2005). Root effects on soil organic matter decomposition. Roots and soil management: Interactions between roots and the soil, (rootsandsoilman), 119-143.
• Diara, C., Incrocci, L., Pardossi, A., & Minuto, A. (2012). Reusing greenhouse growing media. Acta horticulturae, 927(927), 793-800.
• Domeño, I., Irigoyen, N., & Muro, J. (2009). Evolution of organic matter and drainages in wood fibre and coconut fibre substrates. Scientia Horticulturae, 122(2), 269-274.
• Eksi, M., Rowe, D. B., Fernández-Cañero, R., & Cregg, B. M. (2015). Effect of substrate compost percentage on green roof vegetable production. Urban Forestry & Urban Greening, 14(2), 315-322.
• Farhan, A. F. A., Zakaria, A. J., Mat, N., & Mohd, K. S. (2018). Soilless media culture-a propitious auxiliary for crop production. Asian J. Crop Sci, 10, 1-9.
• Gregory, P. J., & Nortcliff, S. (Eds.). (2012). Soil conditions and plant growth. John Wiley & Sons.
• Kannan, B., Thiyagarajan, G., Sivakumar, V., Manikandan, M., & Nagarajan, M. (2020). Media for Soilless Agriculture. Biotica Research Today, 2(7), 686-689.
• Kaushal, S., & Kumari, P. (2020). Growing media in floriculture crops. Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry, 9(2), 1056-1061.
• Landis, T. D., & Nisley, R. G. (1990). The container tree nursery manual (No. 674). US Department of Agriculture, Forest Service.
• Lazcano, C., & Domínguez, J. (2011). The use of vermicompost in sustainable agriculture: impact on plant growth and soil fertility. Soil nutrients, 10, 1-23.
• Loveland, P. J., Webb, J., & Bellamy, P. (2000). Critical Levels of Soil Organic 1. 1 Matter: the Evidence for England and Wales. Sustainable Management of Soil Organic Matter, 23.
• Olle, M., Ngouajio, M., & Siomos, A. (2012). Vegetable quality and productivity as influenced by growing medium: a review. Agriculture, 99(4), 399-408.
• Orzolek, M. D. (2009). Organic Matter Application--Can You Apply Too Much?.
• Owen, W. G., & Lopez, R. G. (2015). Evaluating container substrates and their components. Purdue Ext. Bul. HO-255-W.
• Pascual, J. A., Ceglie, F., Tuzel, Y., Koller, M., Koren, A., Hitchings, R., & Tittarelli, F. (2018). Organic substrate for transplant production in organic nurseries. A review. Agronomy for Sustainable Development, 38(3), 1-23.
• Pittenger, D. (1986). Potting soil label information is inadequate. California Agriculture, 40(11), 6-8.
• Pugliese, M., Gilardi, G., Garibaldi, A., & Gullino, M. L. (2015). Organic amendments and soil suppressiveness: results with vegetable and ornamental crops. In Organic amendments and soil suppressiveness in plant disease management (pp. 495-509). Springer, Cham.
• Raviv, M., Lieth, J. H., & Bar-Tal, A. (Eds.). (2019). Soilless culture: Theory and practice: Theory and practice. Elsevier.
• Raviv, M. (2016, April). Should we use soilless media in organic greenhouses?. In III International Symposium on Organic Greenhouse Horticulture 1164 (pp. 535-540).
• Rivière, L. M., Coulomb, N., & Morel, P. (1994, September). The use of clay in organic substrates for pot plants. In International Symposium on Growing Media & Plant Nutrition in Horticulture 401 (pp. 97-106).
• Robbins, J.A. (2011). Growing Media for Container Production in a Greenhouse or Nursery Part I – Components and Mixes. Cooperative Extension Service, University of Arkansas, U.S. Dept. of Agriculture and county governments cooperating.
• Vercammen, J., & Gomand, A. (2013). Aanpak van herinplantproblemen in de bio fruitteelt.
• Wallace, J. Perfecting The Potting Mix.
• Wander, M. (2004). Soil organic matter fractions and their relevance to soil function. Soil organic matter in sustainable agriculture. CRC Press, Boca Raton, FL, 67-102.
• Will, E. & Faust, J.E..(2010). Growing Media for Greenhouse Production. University of Tennessee Extension.
• Zandonadi, D. B., Santos, M. P., Busato, J. G., Peres, L. E. P., & Façanha, A. R. (2013). Plant physiology as affected by humified organic matter. Theoretical and Experimental Plant Physiology, 25(1), 13-25.
• Zinati, G. M. (2005). Compost in the 20th century: A tool to control plant diseases in nursery and vegetable crops. HortTechnology, 15(1), 61-66.