Er zijn verschillende stikstof bodemtesten te koop, waarvan de meeste deel uit maken van een test set waarin ook testen voor de pH, fosforgehalte en/of het kaliumgehalte van de grond zitten. Om een bodemtest te kunnen doen, moeten er eerst samples of monsters van de grond genomen worden. Daarna worden deze samples gebruikt om te bepalen hoeveel stikstof, meestal in de vorm van nitraat, er in de bodem zit. In dit artikel bespreken hoe een stikstof bodemanalyse op de juiste manier uitgevoerd kan worden en proberen we zelf meerdere stikstof bodemtesten uit.

Het testen van het stikstofgehalte van de aarde wordt door de meeste mensen niet gedaan. In de meeste gevallen is dat prima, zeker wanneer er volgens regelmatig, en volgens de gebruiksaanwijzing, plantenvoeding aan de aarde wordt toegevoegd. Door regelmatig plantenvoeding aan de aarde toe te voegen, is het stikstof gehalte van de grond in ieder geval niet te laag en zullen de meeste planten het goed doen.

Er zijn twee redenen om het stikstofgehalte wel te testen. Allereerst zijn er planten die gevoelig zijn voor de hoeveelheid stikstof in de bodem. Er zijn planten die alleen goed groeien in een arme grond, terwijl andere planten juist een rijke bodem met veel stikstof nodig hebben. Zo hebben citrusbomen in vergelijking met veel andere fruitbomen veel stikstof nodig. Door de bodem van gevoelige planten regelmatig te testen, kun je de hoeveelheid plantenvoeding die de plant krijgt nauwkeuriger bepalen.

Een andere reden om het stikstofgehalte te testen is om te voorkomen dat er te veel stikstofrijke bemesting in de bodem terecht komt. Een teveel aan stikstof is namelijk slecht voor het milieu. Bij hele hoge stikstof waardes kunnen ook de planten die in de aarde groeien problemen ondervinden. Wanneer de hoeveelheid stikstof in de bodem hoog is, dan is de kans groter dat er stikstof verloren gaat doordat het in de lucht oplost of via het bodemwater wegstroomt. Dit zorgt ervoor dat de stikstof op andere plaatsen terecht komt waar het niet gewenst is, zoals in natuurgebieden.

Wanneer een stikstof bodemtest wordt gedaan, wordt de hoeveelheid stikstof, meestal in de vorm van nitraat, in een klein beetje aarde bepaald. Het kleine beetje aarde dat gebruikt wordt om de test op uit te voeren, wordt een sample of monster genoemd. Alleen wanneer het monster op de juiste manier is verkregen, kun je er vanuit gaan dat de uitslag van de test een goed beeld voor alle aarde in de tuin of in de plantenbak geeft. Er zijn drie punten die hierbij belangrijk zijn: op welke diepte het monster wordt genomen, op welke locaties de samples worden genomen en wanneer de samples worden verzameld.

Bij het bepalen van de hoeveelheid stikstof in de aarde, is het belangrijk om dit te doen op de diepte waar de meeste wortels zitten die voedingsstoffen uit de bodem opnemen. In de meeste gevallen zitten deze wortels op een diepte tussen de 10 en 40 centimeter. Hierbij zien we dat deze wortels bij kleinere planten, zoals sla en aardbeien planten, en bij planten die normaal gesproken in droge gebieden groeien, zoals citrusbomen, eerder op een diepte van 10 tot 20 centimeter zitten. Bij grotere planten, zoals bessenstruiken, zitten deze wortels soms op een diepte van maar liefst 40 centimeter. Bij zeer grote bomen kunnen de wortels zelfs meerdere meters diep zitten. Door een sample te nemen op de diepte waar de wortels groeien die de meeste voedingsstoffen opnemen, krijg je een beter beeld van de hoeveelheid stikstof die de planten kunnen opnemen.

Een andere punt om via de stikstof bodemtest een goed beeld te krijgen, is door voldoende monsters te nemen. Over het algemeen telt, hoe meer samples er genomen worden, hoe bruikbaarder de uitslag van de test. Probeer over het hele kweekbed of over de hele plantenbak verschillende samples te nemen. Wanneer je voor een stuk grond, bijvoorbeeld de hele moestuin, de hoeveelheid stikstof wilt bepalen, dan kun je ervoor kiezen om één sample per vierkante meter te nemen. De verzamelde samples worden vervolgens gemengd en gebruik voor de bodemtest. Wanneer er veel grote brokken in de samples zitten, dan kun je ze beter eerst zeven voordat je de bodem testen uitvoert.

De timing van het nemen van de samples en het doen van de test kan de uitslag van een stikstof bodemtest ook beïnvloeden. De meeste stikstof bodemtesten meten alleen het nitraat gehalte in de grond. Nitraat is oplosbaar in water, en spoelt daardoor makkelijk weg wanneer het een tijdje heeft geregend of wanneer er lang besproeid is. Het is daarom aan te raden om de test niet te doen als het pas heeft geregend of als de grond besproeid is. Het is beter om dan een paar dagen te wachten. Ook is het belangrijk om de bodemtest snel na het nemen van de samples te doen, omdat de chemische samenstelling van de samples snel kan veranderen.

Voor het testen van het stikstofgehalte van de aarde in een plantenbak, gelden bijna dezelfde punten. Neem meerdere samples van de plantenbak, op de diepte waar de meeste wortels groeien. Ook voor de plantenbak geldt dat het beter is om geen samples te nemen nadat het hard geregend heeft of dat er veel gesproeid is.

Er zijn veel verschillende soorten testen beschikbaar die het stikstofgehalte in de bodem kunnen meten. Deze testen geven nooit de totale hoeveelheid stikstof in de bodem aan, maar alleen de hoeveelheid ammonium of nitraat. Ammonium testen zijn vaak een stuk duurder dan nitraat testen, waardoor ze alleen bij gespecialiseerde verkopers te vinden zijn. De stikstof testen in bodemtest sets voor consumenten bevatten bijna altijd alleen een nitraat test. Hierdoor moeten de uitslagen van deze testen altijd met een korreltje zout genomen worden, omdat het kan zijn dat er volgens deze testen te weinig nitraat in de bodem kan zitten, terwijl er misschien wel genoeg ammonium of stikstof in de vorm van organisch materiaal in de bodem zit.

Alle stikstof bodemtesten werken met kleurenkaarten om te bepalen hoeveel stikstof er in de bodem zit. Dit komt, omdat het nitraat in de aarde reageert met de stoffen uit de test waardoor een roze-paarse kleur ontstaat. De felheid van deze kleur verteld hoeveel nitraat er in de bodem zit, waarbij de kleur bijna wit is wanneer er weinig nitraat in de grond zit en felroze wanneer er (te) veel nitraat in de bodem zit. Het kan soms moeilijk zijn om te bepalen welke kleur op de kleurenkaart precies bij de kleur van de test hoort. Er is vaak wat ervaring met samples met verschillende hoeveelheden nitraat nodig om hier goed in te worden.

Overigens vertellen de meeste consumenten stikstof testen niet hoeveel stikstof of nitraat er precies in de bodem zit. In plaats daarvan wordt er aangegeven of er weinig, genoeg of (te) veel stikstof aanwezig is. In veel gevallen geeft dit genoeg informatie om te bepalen of, en zo ja, hoeveel stikstof er aan de bodem toegevoegd moet worden. De meeste gebruiksaanwijzingen geven per testuitslag ook aan hoeveel van enkele populaire soorten plantenvoeding er aan de bodem toegevoegd moet worden om een optimaal stikstof gehalte in de bodem te bereiken. Een enkele stikstof test, geeft ook aan wat de hoeveelheid stikstof in parts per million, ofwel ppm, of milligram per liter, ofwel mg/L, is. Deze testen kunnen handig zijn wanneer je planten kweekt die gevoelig zijn voor de hoeveelheid stikstof in de grond. Meer daarover kun je lezen in het artikel over het gebruik van aquariumwater testen en “professionele” stikstof testen om het stikstofniveau van de bodem te bepalen.

Wij hebben enkele stikstof bodemtesten van verschillende merken geprobeerd, om te kijken hoe deze testen werken. Hieronder vertellen we voor elke test hoe de test moet worden uitgevoerd en wat onze ervaring was.

Er zijn een aantal bodemtesten die werken met capsules. Deze testen zien er in de verpakking aantrekkelijk en eenvoudig uit. Voor zover bekend werkt de Rapitest Soil Test Kit, de Rapitest Tomato Grower's Test Kit, de Rapitest Digital Soil Test Kit, en de Soil Test Kit van The Good Life met capsules. Wij hebben de Soil Test Kit van The Good Life uitgeprobeerd.

Om de stikstof testen van de Soil Test Kit van The Good Life uit te voeren, moet er eerst één deel aarde met vijf delen (gedestilleerd) water worden gemengd. Een bakje om de aarde in op te lossen of een maatschep voor de aarde en het water zijn niet bijgeleverd. Wij hebben er voor gekozen om het af te meten met een eetlepel en in een maatbeker te doen. In de handleiding staat niet aangegeven hoelang het mengsel gemixt moet worden, dus hebben we dit voor ongeveer 10 seconden gedaan. Hierna moet het aarde-water mengsel blijven staan totdat het “helder” is. Wij hebben deze test gedaan met 100% wormenmest, waar weinig mineralen deeltjes in zitten. Na ongeveer 30 minuten leek het meeste naar de bodem gezakt te zijn, en hebben we de test uitgevoerd.

In de verpakking leek deze test eenvoudig, met de speciale bakjes en de capsules, maar helaas bleek dit in de praktijk anders. Eerst moest er wat van de vloeistof van het aarde-water mengsel in het bakje gedaan worden. Het bakje heeft twee compartimenten: een groot compartiment dat niet gebruikt wordt, en een klein compartiment van minder dan 1 centimeter bij 1 centimeter waarin het vocht in gedaan moet worden. Het vocht wordt met de bijgeleverde pipet in het kleine compartiment gedaan, tot aan de stippellijn.

Hierna wordt de test moeilijk. De capsule, die op het eerste zich zo handig leek, moet namelijk open gemaakt worden. De capsules zitten behoorlijk vol, dus bij het openen gaat er wat van de poeder die erin zit verloren. Ook is het vrij moeilijk om de capsule leeg te gooien in het kleine gat van het kleine compartiment. Het is dus best wel een geklier, en, omdat de poeder om nitraat aan te duiden vaak giftig is, is dit niet echt fijn. Wij hebben de test buiten uitgevoerd, waarbij de wind niet mee hielp om het poeder in het compartiment te krijgen.

Wij konden op de verpakking niets terugvinden over de gevaren van het poeder. Van de stikstof test poeder van het merk La Motte is wel een veiligheidsdocument beschikbaar online, op basis hiervan verwachten wij dat de poeder in de capsules waarschijnlijk zink poeder, mangaan monosulfaat, suiker, en bariumsulfaat bevat. Hierdoor zou de poeder zowel bij inslikken als inademen acute vergiftiging kunnen veroorzaken.

Na het toevoegen van de poeder uit de capsule, moet het deksel op het bakje gedaan worden en moet er geschud worden. Binnen een minuut na het schudden veranderd de vloeistof van kleur. Doordat de vloeistof meer roze dan paars was, vonden wij het moeilijk om te bepalen in welke stikstof categorie onze aarde viel. In direct zonlicht gaan wij er vanuit dat de aarde in de “(te) veel” categorie valt.

Kortom, ondanks dat de test er in de verpakking handig uit ziet, waren de capsules niet handig. Zeker, omdat de capsules onhandig zijn, en makkelijk ingeslikt kunnen worden door kinderen en huisdieren, is het kwalijk dat er geen veiligheidsinformatie over de inhoud van de capsule op de verpakking staat. Wij gaan ervan uit dat deze test nitraat test, omdat dit over het algemeen de goedkoopste test is om te doen, maar hier staat niets over op de verpakking. Zoals bij veel bodemtesten, wordt er ook bij deze stikstof test nergens aangegeven hoeveel parts per million nitraat er in de bodem zit op basis van de uitslag van de test.

Er is op dit moment waarschijnlijk maar één bodemtest die werkt met teststrips, namelijk de Stelzner Teststaafjes Nitraat. Wij hebben deze teststaafjes uit geprobeerd om onze bodem te testen.

Stelzner heeft teststaafjes om nitraat te testen. Wij hebben alleen de teststaafjes gebruikt, maar Stelzner verkoop ook complete bodemtest set met daarin andere testen. De nitraat teststaafjes zijn gevoelig voor een nitraat waarde tussen de 10 en 500 mg/L of ppm.

Om het teststaafje te kunnen gebruiken, moet er eerst aarde met water gemengd worden. De handleiding raadt aan om 1 deel aarde en 1 deel water te gebruiken. Dit is waarschijnlijk, omdat dit het handigste is om mee te rekenen. Wij hebben 100 milliliter water, gelijk aan 100 gram water, gemengd met 100 gram aarde, in dit geval wormenmest. Vervolgens moet er een filter in het mengsel geplaatst worden. Wij hebben hiervoor een kleine Melitta koffiefilter gebruikt. Doordat het aarde-water mengsel eerder modder dan een vloeistof is, kan de filter gewoon in de modder geduwd worden. Na enkele minuten loopt er vloeistof in de filter. Hierin wordt de teststrip kort in gedoopt. Na het overtollige vocht van de teststrip af te hebben geschud, ontwikkeld de kleur na ongeveer één minuut. De uitslag van de test wordt afgelezen van een kleurenkaart. Wij denken dat onze teststaaf aangaf dat er ongeveer 500 mg/L nitraat in de aarde zit.

De nitraat test met het teststaafje van Stelzner hebben we op een later moment herhaald met een bodemmonster waarvan we wisten dat het een laag stikstof gehalte had, omdat er veel hout in verwerkt was en, omdat het meer dan een jaar niet bemest was. Zoals verwacht gaf het teststaafje aan dat de grond een laag nitraat gehalte van ongeveer 25 mg/L nitraat bevat. Dit lage nitraat niveau was eenvoudiger af te lezen van de kleurenkaart dan het veel hogere nitraat niveau van de wormenmest.

Uiteindelijk is deze nitraat test onze favoriet, vooral omdat de test aangeeft hoeveel mg/L nitraat er in de bodem zit, in plaats van een vage omschrijving. Nitraat teststrips, zoals deze, worden ook in de landbouw gebruikt. Ondanks dat deze teststrips niet zo accuraat zijn als een professionele laboratorium bodemanalyse, zijn ze accuraat genoeg om te bepalen of de hoeveelheid stikstof in de bodem te laag is. Daarnaast lijkt deze test ons de meest veilige test, omdat er niet gewerkt wordt met vloeistoffen of poeders. Zeker wanneer je de test buiten wilt uitvoeren, dan scheelt dit een hoop.

Er zijn ook bodemtesten die werken met testvloeistoffen en testpoeders. Wij hebben de stikstof test uit de Milwaukee MT6003 NPK Bodem Test Kit en de Garland Soil Testing Kit uitgeprobeerd.

De nitraattest van de Milwaukee NPK Bodem Test Kit begint met het oplossen van de aarde. Hiervoor wordt er eerst wat van de bijgeleverd extractie vloeistof in een reageerbuis gedaan, tot de aangegeven streep op de buis. Hierna worden er negen maatschepjes aarde aan de vloeistof toegevoegd en wordt het ongeveer 30 seconden geschud. Vervolgens moet het aarde-vloeistof mengsel een tijdje staan, totdat de vloeistof helder wordt.

Zodra de vloeistof helder is, wordt er met de bijgeleverde pipet wat van de vloeistof in een ander reageerbuisje gedaan. Hier wordt vervolgens een zakje poeder aan toegevoegd en wordt het buisje tien seconden geschut. Na tien seconden ontwikkeld de kleur van de test, waarmee de hoeveelheid nitraat in de aarde met een kleurenkaart bepaald kan worden. Ons sample leek een stuk feller roze dan de kleurkaart, het was daarom moeilijk om te bepalen of de uitslag in de medium of hoge rubriek viel.

Al met al is de Milwaukee testkit erg compleet, er zijn geen extra materialen nodig om de test uit te kunnen voeren. Net als veel andere tests, is het bij deze test niet mogelijk om te bepalen hoeveel mg/L nitraat er in de aarde zit. Ook vonden wij dat de kleuren van de kleurenkaart erg afweken van de kleur van de test. Hierdoor was het moeilijk om te bepalen wat het stikstofgehalte van de aarde was.

De nitraattest uit de Garland Soil Testing Kit begin met het maken van een aarde oplossing. Hiervoor wordt aangeraden om 50 gram aarde en 200 milliliter (gedestilleerd) water te gebruiken. Wij vonden dat dit wel erg veel was, voor zo’n kleine test, dus hebben wij 5 gram aarde en 200 milliliter gedestilleerd water gebruikt. We hebben het mengsel ongeveer 30 seconden geroerd en vervolgens laten staan tot alle vaste deeltjes naar de bodem zijn gezakt.

Na het maken van de aarde-water oplossing, is het tijd om de werkelijke nitraat test uit te voeren. Hiervoor wordt er eerst vocht uit de aarde-water oplossing in een reageerbuisje tot het aangegeven streepje gedaan met de bijgeleverde pipet. Vervolgens wordt hier een ontwikkelingsvloeistof aan toegevoegd, tot het volgende streepje. Als laatste wordt er hier een maatschepje poeder aan toegevoegd. Het geheel wordt ongeveer 30 seconden geschud. Na enkele seconden ontwikkeld de kleur zich, en kan de uitslag afgelezen worden van de kleurenkaart. Net als bij veel andere nitraat testen, is de kleur van onze oplossing veel roze dan de kleurenkaart, waardoor het ook hier weer moeilijk is om te bepalen wat de uitslag is. Wij gaan ervan uit dat de uitslag in de categorie medium tot hoog valt.

Op een ander moment hebben we de stikstof test uit de Garland Soil Test Kit herhaald met een grond sample waarvan we wisten dat dit laag in stikstof was. Deze test kreeg een wit-roze kleur, wat overeen kwam met een laag nitraat niveau, zoals verwacht. Dit lagere nitraat niveau was eenvoudiger af te lezen op de kleurenkaart dan het hogere niveau. Hierdoor is deze test in ieder geval geschikt om een te laag nitraat gehalte in de bodem op te pikken.

Samengevat is dit een goed uit te voeren, budget vriendelijke test. Zoals met de meeste nitraat testen, is de kleurenkaart moeilijk te interpreteren en is het niet duidelijk hoeveel mg/L nitraat er daadwerkelijk in de aarde zit. Een goed punt is dat er een ontwikkel vloeistof bij zit. Ondanks dat het onduidelijk is wat er in deze vloeistof zit, is het bekend dat veel van deze oplossingen een zoutzuuroplossing zit. Hiermee wordt de pH waarde verlaagd, waardoor de nitraat test vaak nauwkeuriger is. Uiteraard is het een slecht punt dat er ook bij deze test geen enkele informatie over wat er in de vloeistof en poeder zit, en in hoeverre deze middelen gevaarlijk zijn.

Bodemtesten geven vaak alleen aan of er weinig, genoeg of te veel nitraat in de bodem zit. Deze waardes zijn gebaseerd op de “gemiddelde” plant. Hierdoor zijn ze voor de meeste planteneigenaren goed te gebruiken. Alleen wanneer je planten kweekt die een afwijkende stikstof behoefte hebben, dan is het met deze bodemtesten moeilijk te bepalen hoeveel plantenvoeding de plant in de komende tijd nodig heeft. Helaas is het bij de meeste bodemtesten niet te achterhalen hoeveel mg/L of PPM nitraat er werkelijk in de bodem zit wanneer de test bijvoorbeeld aangeeft dat er “voldoende” nitraat in de bodem zit.

Één van de dingen die deze website zo leuk maakt, is het beantwoorden van vragen van lezers. Doordat het bezoekersaantal in de afgelopen jaren erg is gestegen, is het aantal vragen over planten dat binnenkomt ook erg gestegen. Aangezien we vaak dezelfde vragen krijgen, hebben we besloten om alleen nog maar vragen via de Disqus te beantwoorden. Helemaal onderaan de pagina, onder de lijst met bronnen en de advertenties, vindt je een Disqus formulier waarin je een vraag kunt stellen. We zullen je vraag dan zo snel mogelijk beantwoorden.

• Faber, B. A., Downer, A. J., Holstege, D., & Mochizuki, M. J. (2007). Accuracy Varies for Commercially Available Soil Test Kits Analyzing Nitrate–Nitrogen, Phosphorus, Potassium, and pH. HortTechnology, 17(3), 358-362.
• Hunnings, J., Donohue, S. J., & Heckendorn, S. E. (2009). Soil Sampling for the Home Gardener.
• Moore, A., Bauer, M., Agenbroad, A., & Bell, S. (2010). Using Soil Test Results for Garden Fertilization : A guide for fertilizing home landscapes and gardens in Idaho (CIS 1182).