Rozemarijn wordt al een zeer lange tijd door mensen gebruikt. Er zijn verschillende oude sprookjes en mythes waarin een rozemarijnstruik of takjes rozemarijn een belangrijke rol spelen. Zo geloven de Spanjaarden dat de bloemen van de rozemarijn blauw zijn geworden, omdat de Maagdelijke Maria haar pas gewassen blauwe jurk op een rozemarijnstruik liet drogen. Vandaag de dag vinden we rozemarijn vooral terug in de keuken, waar het een heerlijke kruidige smaak aan gerechten geeft. In dit artikel vertellen we op welke manier rozemarijn gezaaid, verzorgt, geoogst en gedroogd kan worden om een keukenkruid te verkrijgen van een hoge kwaliteit.

Rozemarijn kan uit zaad opgekweekt worden, maar dit is moeilijk. Slechts een klein deel van de zaden van de rozemarijn plant ontkiemen. Dit betekent dat je veel zaden nodig hebt om een mooi aantal rozemarijn plantjes te krijgen, en dat je veel geduld nodig hebt om rozemarijn te zaaien. Er zijn gelukkig een aantal trucjes om rozemarijn zaden beter te laten ontkiemen.

De rozemarijn die we als keukenkruid kennen, heeft de Latijnse naam Rosmarinus officinalis. Ondanks dat er verschillende rassen zijn van de rozemarijn, is het vaak niet duidelijk onder welk ras de zaden of de planten die je in Nederland of België kan kopen vallen. In de meeste gevallen gaat het om de rechtopstaande rozemarijn, met blauwe bloemen, die goed bestand is tegen kou. Op dit moment zijn de rozemarijn zaden van Buzzy een van de weinige soorten rozemarijn zaden die biologische gekweekt zijn. Voor in de kruidentuin zijn deze dan ook een goede keus.

Om rozemarijn zaden beter te laten ontkiemen, kun je ze het beste een nacht (10 tot 15 uur) laten weken in kraanwater voordat je ze in de aarde stopt. Door het weken van de zaden, zullen er meer rozemarijn zaden ontkiemen. Zonder te weken ontkiemt meestal zo’n 20% van de rozemarijn zaden. Door de zaden 10 tot 15 uur te laten weken bij een temperatuur tussen de 23 en 25 graden Celsius, kan dit oplopen tot 30 tot 40%.

In plaats van de zaden te weken, kun je er ook voor kiezen om de zaden van de rozemarijn te stratificeren. Dit betekent dat je de zaden in een zip zakje met een vochtig keukenpapiertje stop en dit 10 weken in de koelkast legt, bij een temperatuur tussen de 3 en 7 graden Celsius. Uiteraard duurt dit langer dan wanneer je de zaden een nachtje laat weken, maar het ontkiemingspercentage van de rozemarijn zaden loopt daardoor meestal nog wat op tot 50 tot 60%. Wanneer je een groot aantal rozemarijn plantjes wilt kweken, dan is deze methoden dus te overwegen.

Het zaaibed voor de rozemarijn zaden kan het beste gevuld worden met een mengsel van twee delen wormenmest, één deel zand en één deel perliet. De wormenmest bevat een klein percentage stikstof, fosfor en kalium, waardoor de groei van de zaailingen wordt gestimuleerd. Daarnaast bevat wormenmest allerlei natuurlijke ontkiemings- en groeistimulatoren, waardoor zaden die in een mengsel met wormenmest worden gezaaid meestal beter ontkiemen. Het zand en de perliet zorgen ervoor dat er voldoende lucht in de grond zit, waardoor de teren jonge wortels rozemarijn plantjes makkelijker kunnen groeien.

Rozemarijn zaden moeten met een dun laagje zand van 0,5 centimeter worden afgedekt na het zaaien. Het zand zorgt ervoor dat de zaden minder snel uitdrogen, maar laat nog wel licht door. Hierdoor ontkiemen de zaden beter dan wanneer ze met een dunner of dikker laagje aarde worden afgedekt.

Rozemarijn zaden hebben licht nodig om te kunnen ontkiemen. Rozemarijn zaden ontkiemen daarom beter en krachtiger wanneer ze onder een LED kweeklamp met rode (655 nm) en blauwe (456 nm) lampen worden gezet. De kweeklampen moeten een kracht hebben van ongeveer 200 μmol/m2/s op het oppervlakte van de aarde in de kweekbak. De lamp moet ongeveer 8 uur per dag op de rozemarijn zaden en zaailingen schijnen, om het optimale effect te bereiken. In het artikel over kweeklampen kun je zien wat al deze termen precies betekenen en welke kweeklampen hiervoor geschikt zijn. 

Rozemarijn zaden ontkiemen bij relatief koele temperaturen. Wanneer de zaaibak in een kamer wordt geplaatst met een temperatuur tussen de 15 en 20 graden Celsius, zie je meestal het beste ontkiemingsresultaat. Volgens sommige ontkiemen de rozemarijn zaden beter wanneer het overdag, als de kweeklamp aan staat, rond de 20 graden Celsius is, en het ’s nachts rond de 15 graden Celsius is. Eventueel zou je de zaden daarom in een verwarmde kweekbak kunnen zaaien, die je alleen overdag aan zet.

Rozemarijn zaden mogen niet uitdrogen in de periode na het zaaien. Hierdoor is de kans namelijk groter dat de zaden dood gaan. Aan de andere kant mogen de zaden niet in te natte aarde gezaaid worden, omdat ze dan te weinig zuurstof kunnen opnemen. Wanneer er druppels water uit de aarde komen wanneer je erin knijpt, dan is de aarde te nat. Om te voorkomen dat de zaden uitdrogen kun je de aarde elke dag met een plantenspuit, in plaats van bijvoorbeeld een gieter, nat spuiten. Ook helpt het om de zaaibak af te dekken met huishoudfolie met een paar gaatjes erin geprikt, zodat er wel nog lucht bij de zaden kan komen.

Aangezien het moeilijk is om rozemarijn te zaaien, is het vaak makkelijker om een rozemarijn plant te kopen voor in de kruidentuin. Net als bij de zaden, is het ook bij de rozemarijn planten vaak niet duidelijk om welk ras het gaat dat aangeboden wordt. Zolang het om de Rosmarinus officinalis gaat, maakt dat niet heel erg uit. Het grootste verschil dat we tussen de planten zien, is de kleur van de bloemen. In de meeste gevallen zijn deze paarsblauw, maar sommige rassen geven roze of witte bloemen. Daarnaast zien we soms dat erop kruipende rozemarijn planten worden aangeboden. Deze zijn meestal van het ras Rosmarinus officinalis ‘Capri’ of Rosmarinus officinalis ‘Prostratus’. Deze kunnen net als de rechtopstaande rozemarijn als keukenkruid gebruikt worden, alleen groeien de takken horizontaal in plaats van verticaal. Hierdoor zijn deze kruipende rozemarijn planten geschikt als bodembedekker.

Rozemarijn is een meerjarige plant. Het zijn harde planten die in de meeste gevallen vorst en droogte kunnen overleven. Het is daarom belangrijk om een plekje voor de rozemarijn uit te kiezen waar ze jarenlang kunnen blijven staan. Verplanten zorgt er namelijk voor dat de wortels beschadigen en dat het bodemleven verstoord kan raken. Hierdoor wordt de groei van de rozemarijn plant meestal geremd, en zijn de planten een tijd lang meer vatbaar voor ziektes.

Rozemarijn groeit het beste op een plaats in de tuin waar veel zon komt. Daarnaast is het belangrijk dat de rozemarijn in een droog stuk tuin wordt geplant. Wanneer je veel last hebt van plassen in de tuin, dan is het beter om een verhoogd kweekbed voor de rozemarijn te maken. Daardoor is de kans kleiner dat de wortels te lang in te natte grond staan, waardoor de kans kleiner wordt dat de rozemarijn last krijgt van ziektes zoals phytophthora.

Verder is het belangrijk om de pH waarde van de grond te meten. Rozemarijn groeit vaak beter en is sterker wanneer de pH waarde van de grond boven de 7.0 pH ligt. Als de pH waarde te laag is, dan kun je eventueel kalk gebruiken om de pH waarde te verhogen. Wanneer de grond van nature een te lage pH waarde heeft, dan is het belangrijk om elke 3 maanden de pH te testen en eventueel te corrigeren met kalk.

Net als veel andere Mediterrane kruidenplanten, werken rozemarijn planten in de natuur samen met mycorrhiza schimmels en verschillende bodem bacteriën. De micro-organismen helpen de rozemarijn plant om water en voedingsstoffen uit de bodem op te nemen, waardoor de plant sneller groeit en meer weerstand heeft tegen ziekteverwekkers. In ruil daarvoor krijgen de micro-organismen glucose en/of saccharose, twee stoffen die veel energie bevatten, van de rozemarijn plant. De rozemarijn kan door de samenwerking met de micro-organismen veel meer extra glucose produceren tijdens de fotosynthese dan de plant aan de schimmels moet “betalen”.

Om ervoor te zorgen dat de rozemarijn planten in de tuin ook gaan samenwerken met mycorrhiza schimmels en andere goede bodem micro-organismen, kun je deze bij het uitplanten aan de aarde toevoegen. Hiervoor zou je bijvoorbeeld Bio Nova Microlife kunnen gebruiken, dat zowel mycorrhiza als bacteriën bevat. Daarnaast kun je ook BAC Schimmels of Cellmax Mycorrhiza gebruiken, welke alleen mycorrhiza bevatten en geen extra bacteriën.  In principe is het voldoende om de micro-organisme alleen bij het aanplanten of verplanten van de rozemarijn toe te voegen. Mocht de rozemarijn door een tegenslag, zoals langdurige vorst, een insectenplaag of een ziekte, minder vitaal zijn, dan kun je later eventueel nog wat micro-organismen aan de aarde toevoegen om de weerstand van de plant te verhogen.

Rozemarijn planten kunnen behoorlijk groot worden. Ze kunnen wel meer dan een meter hoog worden. Over het algemeen kun je op de korte termijn meer rozemarijn oogsten wanneer je ze redelijk dicht op elkaar zet, met een afstand van ongeveer 35 centimeter. Echter, op de lange termijn is het voor de rozemarijn plant beter om meer ruimte te hebben. Wanneer de planten 80 tot 90 centimeter uit elkaar worden gezet, dan bevatten de bladeren vaak meer bladgroen en koolhydraten. Dit betekent dat er in de rozemarijn planten die verder uit elkaar staan meer fotosynthese plaatsvindt. Over het algemeen zijn planten waarin meer fotosynthese plaatsvindt beter bestand tegen insecten, ziektes en andere tegenslagen. Ook bevatten de bladeren van rozemarijn planten die verder uit elkaar staan meer essentiële oliën, waardoor de smaak sterker is.

Rozemarijn planten groeien uit tot vrij grote struiken. Het is daarom belangrijk om een plantenbak te kiezen waarin de wortels de ruimte hebben om te groeien. Kies daarom een plantenbak die minimaal 40 centimeter hoog is en een doorsneden heeft van minimaal 80 centimeter. Om te voorkomen dat de wortels beschadigen, omdat ze in de ronde gaan groeien, is het aan te raden om de rozemarijn in een pot te zetten die dit voorkomt. Voorbeelden hiervan zijn Air Rap potten en Smart Pot potten. Kies altijd voor een plantenbak met voldoende drainage gaten en gebruik nooit een zelfwaterende plantenbak met een waterreservoir.

In een plantenbak is het extra belangrijk dat de aarde waarin de rozemarijn is geplant van goede kwaliteit is. Vaak is het aan te raden om zelf de potgrond te mengen, omdat je dat meer controle hebt over de eigenschappen van de grond. Een goede combinatie is twee delen biologische potgrond, één deel wormenmest en één deel zand. De potgrond en de wormen mest zorgen ervoor dat er voldoende organisch materiaal in de bodem zit, zodat goede micro-organisme goed hun werk kunnen doen. Het zand zorgt ervoor dat er meer lucht in de bodem zit en dat overtollig water makkelijker kan weglopen. De zelf gemengde potgrond kan eventueel worden aangevuld met een dosis goede bodem micro-organisme, zoals met Bio Nova Microlife. Rozemarijn planten die samen werken met micro-organisme groeien over het algemeen beter, geven een smakelijke oogst en zijn beter bestand tegen insecten en ziektes.

Rozemarijn planten hebben weinig verzorging nodig om goed te kunnen groeien. De planten zijn namelijk aangepast aan het leven in een arme en droge grond. Om de groei van de rozemarijn plant te stimuleren en de kwaliteit van de oogst beter te maken, is het vooral belangrijk om het bodemleven te stimuleren door elk jaar voldoende organisch materiaal aan de bodem toe te voegen. Verder heeft een rozemarijn plant weinig aandacht nodig om goed te kunnen groeien.

Rozemarijn planten hebben in principe geen extra water nodig. De planten zijn aangepast aan een droog klimaat, dus in ons regenachtige deel van de wereld is de kans groter dat de planten te veel dan te weinig water krijgen. Alleen wanneer het weken na elkaar droog en heet is, kan het nodig zijn om de rozemarijn wat extra water te geven. Mocht zo’n periode aanbreken, dan is het aan te raden om regelmatig aan de blaadjes te voelen. Pas wanneer de blaadjes buigzamer en slapper aanvoelen, is het tijd om ze water te geven. In vergelijking met veel andere planten in de moestuin zal dit punt pas veel later aanbreken.

De meeste rozemarijn planten zijn bestand tegen extreme omstandigheden. Ze kunnen tegen hoge temperaturen en droogte, maar ook tegen matige vorst. Ondanks dat rozemarijn planten het goed doen in ons vrij koude klimaat, groeien de planten vaak beter wanneer ze het zo warm mogelijk hebben. De beste manier om lokaal de temperatuur van de aarde te verhogen is door er zwart, doorlatend polypropyleen plastic over te leggen. Hierdoor wordt de aarde onder het plastic gemiddeld 2 tot 4 graden Celsius warmer dan wanneer het niet afgedekt is.

Rozemarijn planten hebben relatief weinig stikstof, fosfor en kalium nodig. Bij het bemesten is het daarom niet aan te raden om voor een plantenvoeding te kiezen die een hoog percentage stikstof, fosfor of kalium bevat. In plaats daarvan is het voor rozemarijn planten belangrijk dat de bemesting de gezondheid van de bodem stimuleert. Hiervoor kun je de rozemarijn planten het beste bemesten met een combinatie van compost en wormenmest. Zowel compost als wormenmest bevatten kleine hoeveelheden stikstof, fosfor en kalium. Belangrijker is dat compost en wormenmest de hoeveelheid organisch materiaal in de bodem verhogen. Hierdoor kunnen goede insecten en micro-organisme zich optimaal ontwikkelen, wat goed is voor het wortelstelsel van de rozemarijn planten.

Om het bodemleven te stimuleren en een kleine hoeveelheid voedingsstoffen aan de aarde toe te voegen, kun je aan het begin van de lente per vierkante meter 3,5 kilo gewone compost en 1 kilo wormenmest door de grond mengen. Wanneer we er vanuit gaan dat een rozemarijn plant gemiddeld 80 vierkante centimeter ruimte nodig heeft, komt dit dus neer op ongeveer 3 kilo compost en 800 gram wormenmest per plant. Eventueel zou je op dit moment nog een extra dosis bodem micro-organisme kunnen toe voegen. Dit is in de meeste gevallen niet nodig, alleen tuinen waar er veel problemen zijn met insecten en/of ziektes of nieuwe tuinen waar het bodemleven zich nog moet ontwikkelen is dit wel aan te raden.

Rozemarijn planten groeien over het algemeen beter wanneer de pH waarde van de bodem boven de 7.0 pH ligt. Het is aan te raden om de pH waarde elke drie maanden te testen wanneer bekend is dat de natuurlijke bodem in de tuin vrij zuur is, of elke zes maanden wanneer de bodem van nature een hoge pH waarde heeft. Als de pH van de bodem dan zuurder wordt, bijvoorbeeld doordat de compost een vrij lage pH waarde heeft, dan kun je dit corrigeren met kalk. Er is ongeveer 250 gram kalk per vierkante meter nodig om de pH waarde van de bodem 1.0 pH te laten dalen.

De meest voorkomende stof in rozemarijn essentiële olie is myrceen. De geur en smaak van myrceen wordt omschreven als houtachtig musk, met een fruitige toon. Daarnaast bevat rozemarijn olie voornamelijk eucalyptol dat een kruidige munt smaak geeft, α-pinine dat een dennen smaak geeft, en kamfer dat een menthol smaak geeft. Door de combinatie van deze en andere stoffen krijgt de rozemarijn zijn smaak. Door de manier van kweken, het tijdstip van oogsten en de manier van bewaren worden de verhoudingen tussen de verschillende geur- en smaakstoffen in de rozemarijn bepaald. Hierdoor kan de smaak van de rozemarijn veranderen door hoe de rozemarijn gekweekt, geoogst en bewaard wordt.

Na het verplanten van de rozemarijn is het beter om de eerste 12 maanden niet te veel te oogsten. Af en toe een klein topje van een takje kan geen kwaad, maar oogst nooit meer dan een paar centimeter van de rozemarijn plant. Door in het eerste jaar na het verplanten niet te veel te oogsten, kan de rozemarijn plant energie steken in het ontwikkelen van een sterk wortelstelsel en de basis van de struik.

In de jaren daarna kun je een stuk meer oogsten. Het beste moment om te oogsten is tijdens en kort na de bloei. Op dat moment bevatten de takjes het hoogste percentage essentiële oliën, en is de smaak dus het best. Tijdens het oogsten is aan te raden om niet van de onderste 40 centimeter van de rozemarijn plant te knippen. Dit deel van de plant heeft de rozemarijn plant namelijk nodig om van de oogst te kunnen herstellen.

Wanneer je af en toe een takje oogst, dan kun je dit in principe het hele jaar door doen, zolang de onderste 40 centimeter van de plant intact blijft. Kies je ervoor om in één keer een hele grote hoeveelheid rozemarijn te oogsten, bijvoorbeeld, omdat je het gaat drogen, dan is het belangrijk om minimaal 3 maanden te wachten voordat je opnieuw gaat oogsten. In die tijd kan de rozemarijn plant herstellen.

Bij het drogen van rozemarijn, willen we dat er zo veel mogelijk van de verse rozemarijn geur en smaak behouden blijft. Bij het drogen in de hete lucht oven op maximaal 45 graden Celsius blijven de meeste essentiële oliën in de rozemarijn bewaard. Afhankelijk van hoe fijn de rozemarijn voor het drogen geknipt is, duurt het ongeveer 6 uur voordat de verse rozemarijn volledig gedroogd is.

Kruidenplanten groeien over het algemeen goed en zonder problemen, zelfs wanneer de verzorging niet helemaal optimaal is. Lijkt het toch alsof er iets mis is met een kruidenplant, dan is het allereerst belangrijk om na te gaan of de planten wel goed verzorgt worden. Mocht je er niet uit komen wat er mis is met de kruidenplant, dan kunnen wij je verder helpen. Ga hiervoor naar de contactpagina en leest eerst even goed door welke informatie we nodig hebben om je goed te helpen. Stuur ons vervolgens een berichtje met al deze informatie erin. We zullen proberen om je van advies te voorzien dat je plant weer snel kan herstellen.

• ABDELAZIZ, M. E., POKLUDA, R., & ABDELWAHAB, M. M. (2007). Influence of compost, microorganisms and NPK fertilizer upon growth, chemical composition and essential oil production of Rosmarinus officinalis L. Notulae Botanicae Horti Agrobotanici Cluj-Napoca, 35(1), 86.
• Ajorlou, Z., & Inallou, M. M. (2011). Hydropriming influence on seedling vigour in rosemary (Rosmarinus officinalis L.). Research Journal of Fisheries and Hydrobiology, 6(4), 491-494.
• Begum, A., Sandhya, S., Vinod, K. R., Reddy, S., & Banji, D. (2013). An in-depth review on the medicinal flora Rosmarinus officinalis (Lamiaceae). Acta scientiarum polonorum Technologia alimentaria, 12(1), 61-74.Begum, A., Sandhya, S., Vinod, K. R., Reddy, S., & Banji, D. (2013). An in-depth review on the medicinal flora Rosmarinus officinalis (Lamiaceae). Acta scientiarum polonorum Technologia alimentaria, 12(1), 61-74.
• Boutekedjiret, C., Belabbes, R., Bentahar, F., & Bessiere, J. M. (1999). Study of Rosmarinus officinalis L. essential oil yield and composition as a function of the plant life cycle. Journal of Essential Oil Research, 11(2), 238-240.
• Boyle, T. H., Craker, L. E., & Simon, J. E. (1991). Growing medium and fertilization regime influence growth and essential oil content of rosemary. HortScience, 26(1), 33-34.
• Camprubi, A., Zárate, I. A., Adholeya, A., Lovato, P. E., & Calvet, C. (2015). Field performance and essential oil production of mycorrhizal rosemary in restoration low‐nutrient soils. Land degradation & development, 26(8), 793-799.
• Charles, D. J. (2012). Antioxidant properties of spices, herbs and other sources. Springer Science & Business Media.
• d'Andrea, J. (1982). Ancient herbs in the J. Paul Getty Museum gardens. Getty Publications.
• De Falco, E., De Feo, V., Zaccardelli, M., De Nicola, F., & Tarangelo, M. (2006, February). Effects of different vegetal mulching on Rosmarinus officinalis L.: first results. In I International Symposium on the Labiatae: Advances in Production, Biotechnology and Utilisation 723 (pp. 447-452).
• De Lucia, B., Vecchietti, L., Rinaldi, S., Rivera, C. M., Trinchera, A., & Rea, E. (2013). Effect of peat-reduced and peat-free substrates on rosemary growth. Journal of plant nutrition, 36(6), 863-876.
• Fontana, E., Hoeberechts, J., & Nicola, S. (2006, February). Effect of mulching on medicinal and aromatic plants in organic farm guest houses. In I International Symposium on the Labiatae: Advances in Production, Biotechnology and Utilisation 723 (pp. 405-410).
• Ganjali, A., & Kaykhaii, M. (2017). Investigating the essential oil composition of Rosmarinus officinalis before and after fertilizing with vermicompost. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 20(5), 1413-1417.
• Hanafy, A., & Mohamed, A. (2009). EFFECT OF PLANTING DISTANCES ON THE GROWTH, YIELD, ESSENTIAL OIL PRODUCTIVITY AND CHEMICAL COMPOSITION OF ROSEMARY (ROSMARINUS OFFICINALIS, L.) PLANT. Journal of Productivity and Development, 14(1), 111-128.
• Hendawy, S. F., Hussein, M. S., Amer, H. M., El-Gohary, A. E., & Soliman, W. S. (2017). Effect of soil type on growth, productivity, and essential oil constituents of rosemary, Rosmarinus officinalis. Asian J Agri & Biol, 5(4), 303-311.
• Hoeberechts, J., Nicola, S., & Fontana, E. (2002, August). Growth of lavender (Lavandula officinalis) and rosemary (Rosmarinus officinalis) in response to different mulches. In XXVI International Horticultural Congress: The Future for Medicinal and Aromatic Plants 629 (pp. 245-251).
• Jalayerinia, N., Kalat, S. M. N., & abadi Haghighi, R. S. (2017). The Effect of Vermicompost and Spraying with Humic Acid and Fertilizer on Quantitative and Qualitative Characteristics of Rosemary. Asian Journal of Biological and Life Sciences, 6(1).
• Kiuru, P., Muriuki, S. J. N., Wepukhulu, S. B., & Muriuki, S. J. M. (2015). Influence of growth media and regulators on vegetative propagation of rosemary (Rosmarinus officinalis L.). East African Agricultural and Forestry Journal, 81(2-4), 105-111.
• Liopa-Tsakalidi, A., Zakynthinos, G., Varzakas, T., & Xynias, I. N. (2011). Effect of NaCl and GA3 on seed germination and seedling growth of eleven medicinal and aromatic crops. Journal of medicinal plants research, 5(17), 4065-4073.
• López-García, Á., Palenzuela, J., Barea, J. M., & Azcón-Aguilar, C. (2014). Life-history strategies of arbuscular mycorrhizal fungi determine succession into roots of Rosmarinus officinalis L., a characteristic woody perennial plant species from Mediterranean ecosystems. Plant and soil, 379(1-2), 247-260.
• Madeiras, A. M., Boyle, T. H., & Autio, W. R. (2009). Stratification, gibberellic acid, scarification, and seed lot influence on rosemary seed germination. Seed Technology, 55-65.
• May, A., Suguino, E., Martins, A. N., Barata, L. E. S., & Pinheiro, M. Q. (2010). Biomass production and essential oil of rosemary (Rosmarinus officinalis L.) in function of the height and interval between the cuts. Revista Brasileira de Plantas Medicinais, 12(2), 195-200.
• Mendoza-Hernández, D., Fornes, F., & Belda, R. M. (2014). Compost and vermicompost of horticultural waste as substrates for cutting rooting and growth of rosemary. Scientia Horticulturae, 178, 192-202.
• Miguel, M. G., Guerrero, C., Rodrigues, H., Brito, J., Duarte, F., Venâncio, F., & Tavares, R. (2007). Essential oils of Rosmarinus officinalis L., effect of harvesting dates, growing media and fertilizers. Greece, 24, 65-67.
• Morales-Corts, M. R., Gómez-Sánchez, M. Á., & Pérez-Sánchez, R. (2014). Evaluation of green/pruning wastes compost and vermicompost, slumgum compost and their mixes as growing media for horticultural production. Scientia Horticulturae, 172, 155-160.
• Moretti, M. D., Peana, A. T., Passino, G. S., & Solinas, V. (1998). Effects of soil properties on yield and composition of Rosmarinus officinalis essential oil. journal of essential oil research, 10(3), 261-267.
• Naresh, K., Sanjeev, K., & Meenu, S. (2009). Effect of sowing depths on seed germination of Salvia sclarea L. and Rosmarinus officinalis L. Environment and Ecology, 27(4B), 2028-2030.
• Piga, A., Usai, M., Marchetti, M., Foddai, M., Del Caro, A., Meier, P., ... & Vinci, F. (2007). Influence of different drying parameters on the composition of volatile compounds of thyme and rosemary cultivated in Sardinia.
• Raffo, A., Mozzanini, E., Nicoli, S. F., Lupotto, E., & Cervelli, C. (2019). Effect of light intensity and water availability on plant growth, essential oil production and composition in Rosmarinus officinalis L. European Food Research and Technology, 1-11.
• RAO, L. J., Singh, M., Raghavan, B., & Abraham, K. O. (1998). Rosemary (Rosmarinus officinalis L.): Impact of drying on its flavor quality. Journal of Food Quality, 21(2), 107-115.
• Sanoubar, R., Calone, R., Noli, E., & Barbanti, L. (2018). Data on seed germination using LED versus fluorescent light under growth chamber conditions. Data in brief, 19, 594-600.
• Sardans, J., Rodà, F., & Peñuelas, J. (2005). Effects of water and a nutrient pulse supply on Rosmarinus officinalis growth, nutrient content and flowering in the field. Environmental and Experimental Botany, 53(1), 1-11.
• Seró, R., Núñez, N., Núñez, O., Camprubí, A., Grases, J. M., Saurina, J., ... & Calvet, C. (2019). Modified distribution in the polyphenolic profile of rosemary leaves induced by plant inoculation with an arbuscular mycorrhizal fungus. Journal of the Science of Food and Agriculture, 99(6), 2966-2973.
• Sharma, Y., Fagan, J., & Schaefer, J. (2019). Influence of organic pre-sowing seed treatments on germination and growth of rosemary (Rosmarinus officinalis L.). Biological Agriculture & Horticulture, 1-9.
• Singh, M. (2004). Effects of plant spacing, fertilizer, modified urea material and irrigation regime on herbage, oil yield and oil quality of rosemary in semi-arid tropical conditions. The Journal of Horticultural Science and Biotechnology, 79(3), 411-415.
• Singh, M., & Wasnik, K. (2013). Effect of vermicompost and chemical fertilizer on growth, herb, oil yield, nutrient uptake, soil fertility, and oil quality of Rosemary. Communications in soil science and plant analysis, 44(18), 2691-2700.
• Singh, M., & Guleria, N. (2013). Influence of harvesting stage and inorganic and organic fertilizers on yield and oil composition of rosemary (Rosmarinus officinalis L.) in a semi-arid tropical climate. Industrial Crops and Products, 42, 37-40.
• Takano, T. (1992, July). Germination characteristics of herbs in Labiatae. In WOCMAP I-Medicinal and Aromatic Plants Conference: part 3 of 4 331 (pp. 275-286).
• Tawfeeq, A., Culham, A., Davis, F., & Reeves, M. (2016). Does fertilizer type and method of application cause significant differences in essential oil yield and composition in rosemary (Rosmarinus officinalis L.)?. Industrial Crops and Products, 88, 17-22.
• Valiki, H. S. R., & Ghanbari, S. (2015). Comparative examination of the effect of manure and chemical fertilizers on yield and yield components of rosemary (Rosemarinus officinalis L.). International Journal of Agronomy and Agricultural Research, 6(2), 29-37.
• Zigene, Z. D., Kassahun, B. M., & Ketaw, T. T. (2012). Effects of Harvesting Age and Spacing on Leaf Yield and Essential Oil Yield of Rosemary (Rosmarinus officinalis L.). The African Journal of Plant Science and Biotechnology,(in press.).

Hanafy, A., & Mohamed, A. (2009). EFFECT OF PLANTING DISTANCES ON THE GROWTH, YIELD, ESSENTIAL OIL PRODUCTIVITY AND CHEMICAL COMPOSITION OF ROSEMARY (ROSMARINUS OFFICINALIS, L.) PLANT. Journal of Productivity and Development, 14(1), 111-128.