Biologische Bestrijding: Rouwmuggen Herkennen En Bestrijden

Biologische Bestrijding: Rouwmuggen Herkennen En Bestrijden

Rouwmuggen lijken op zwarte fruitvliegen, kleine muggen of kleine vliegen. Anders dan andere muggen en vliegen vindt je rouwmuggen vooral rondom planten. De volwassen rouwmuggen leveren weinig problemen op, behalve dat ze onsierlijk en irritant kunnen zijn. De larven van de rouwmuggen, die in de bovenste laag van de aarde leven, kunnen wel voor problemen bij planten zorgen, doordat ze de wortels van planten kapot kunnen maken. Jonge planten kunnen zelfs dood gaan door de schade die veroorzaakt wordt door rouwmuggen. Er zijn gelukkig enkele natuurlijke, biologische manieren om van rouwmuggen af te komen. In dit artikel bespreken we hoe rouwmuggen herkent kunnen worden, hoe een rouwmuggen plaag voorkomen kan worden, en hoe een rouwmuggen plaag op een natuurlijke manier bestreden kan worden.

Het herkennen van rouwmuggen

Een volwassen rouwmug, die ook wel eens drekvlieg, varenrouwvlieg of rouwvarenmug wordt genoemd, is een klein, vliegend insect van ongeveer 3 millimeter lang. Ze zijn zwart van kleur, met zwart doorzichtige vleugels. Ze worden soms verward met fruitvliegjes. Fruitvliegjes zijn net als rouwmuggen kleine, vliegende insecten, maar de fruitvliegjes zijn lichter van kleur en ook "ronder" van vorm.

Het leven van een rouwmug begint als een eitje. Een volwassen, vrouwelijke rouwmug legt ongeveer 100 tot 200 eitjes in haar leven. De eitjes worden in de toplaag van de grond gelegd. Na 4 tot 6 dagen komen er larven uit de eitjes. Hoe snel dit precies duurt, hangt vooral af van de temperatuur van de aarde en van de vochtigheid van de grond. In een warme, vochtige grond komen de eitjes sneller uit en komen er meer eitjes uit dan wanneer de grond koel en/of droog is.

Wanneer de aarde vochtig is, dan kun je de larven van de rouwmug soms door de aarde zien glibberen. De larven van de rouwmug hebben een lang, doorzichtig of wit lichaam van maximaal 6 millimeter lang en hebben een zwart hoofd. Ze lijken een beetje op kleine wormen of rupsen.

rouwmug, larven
De larven van een rouwmug.
rouwmug larf, Sciaridae
De larven van een rouwmug.

Na 12 tot 14 dagen veranderen larven van de rouwmug zich in tot volgroeide rouwmuggen. Een volgroeide rouwmug richt zich volledig op het leggen van eitjes. Zodra de rouwmuggen kunnen vliegen hebben ze nog maar een week te leven. In de week dat rouwmuggen kunnen vliegen blijven ze in de buurt van de plek waar ze uit hun ei gekomen zijn. Volwassen rouwmuggen zijn namelijk niet goed in vliegen. Vergeleken met steekmuggen en bromvliegen zijn ze daardoor een stuk makkelijker te vangen.

rouwmug, Sciaridae, varenrouwmug
Een volwassen rouwmug.
rouwmug, Sciaridae, varenrouwmug
Een volwassen rouwmug.

Rouwmuggen monitoren

Binnen is huis is het eenvoudig om erachter te komen dat de aarde is besmet met rouwmuggen. De kleine, zwarte insecten lopen en vliegen rondom de plantenbakken van kamerplanten. In een kas of buiten zijn rouwmuggen moeilijker te ontdekken. Wanneer je binnenkort in een kas gaat zaaien, jonge planten gaat stekken of nieuwe planten gaat uitplanten, kan het verstandig zijn om te monitoren of er rouwmuggen aanwezig zijn. Door de rouwvliegen te bestrijden voordat er gezaaid of geplant wordt, is de kans op schade aan de wortels van jonge planten kleiner.

Volwassen rouwmuggen kunnen gemonitord worden met gele vangplaten. De gele vangplaten kunnen van bijvoorbeeld ECOstyle of Biogroen kunnen hiervoor gebruikt worden. Vangplaten zijn gele kaartjes van plastic die ingesmeerd zijn met een kleverige substantie. Om erachter te komen of er rouwmuggen of andere vliegende insecten aanwezig zijn, kun je deze vallen met een stokje enkele cm boven de aarde hangen. Wanneer er na enkele dagen volwassen rouwmuggen aan het kaartje plakken, dan is het verstandig de bodem eerst te behandelen voordat er gezaaid wordt of dat er jonge planten worden uitgeplant.

rouwmuggen, vangplaten
Vangplaten kunnen helpen om het voorkomen van rouwmuggen te monitoren, zodat je ze op tijd kunt bestrijden.

Om erachter te komen of er larven van rouwmuggen in de grond zitten kun je dunne schijfjes aardappel in de grond stoppen. Na enkele dagen groeit er schimmel op de schijfjes, en zullen de larven naar de aardappel aangetrokken worden. Vaak zit er maar een enkele larf op een aardappelschijfje, daarom is het beter om meerdere aardappelschijfjes op verschillende plaatsen in een plantenbak te doen. Omdat de larven klein en doorzichtig zijn, kan het helpen om een eenvoudig vergrootglas te gebruiken om de aardappelschijfjes regelmatig te inspecteren.

rouwmuggen monitoren
Een dun aardappelschijfje om rouwmug larven te vangen.
rouwmuggen
Plaats het aardappel schijfje in de bovenste laag van de aarde.

Schade aan planten door rouwmuggen

De larven van de rouwmug kunnen schadelijk zijn voor planten. De larven eten vooral de schimmels, algen en verterend plantenafval in de aarde, maar kunnen ook aan de wortels van levende planten gaan knagen. De larven zullen dan vooral de wortelharen en jonge, nieuwe wortels van planten op eten. Dit gebeurt vooral wanneer de plaag zo groot is dat er te weinig schimmels, algen en plantenafval in de grond zit om alle larven te voeden.

De wortelschade die de larven veroorzaken zorgt ervoor dat planten minder water en voedingsstoffen kunnen opnemen. Ook zorgt het ervoor dat de wortels vatbaarder zijn voor ziekteverwekkers, zoals schimmels en bacteriën. Door het knagen aan de wortels ontstaan er namelijk wonden aan de wortels, waar schimmels en bacteriën makkelijk in kunnen gaan zitten. Wanneer de grond is besmet met rouwmuggen, dan is het dan ook belangrijk om de plant regelmatig te controleren op symptomen die op andere ziektes wijzen.

Naast de schade die de larven van de rouwmug aanrichten, zijn de volwassen rouwmuggen irritant en geen fijn gezicht. De rouwmuggen vliegen graag tegen schermen, gezichten en etenswaren aan. Soms maken de rouwmuggen ook poepvlekken op de bladeren van de plant, wat natuurlijk ook geen fijn zicht is.

Rouwmuggen zijn resistent tegen de meeste conventionele insecticide. Het is daarom belangrijk om rouwmuggen zo veel mogelijk te voorkomen. Als de rouwmuggen toch in de aarde van je geliefde planten zijn gaan wonen, dan is het belangrijk om snel op te treden met een langdurige, consequente behandeling.

VERZORGINGSTIPS OM ROUWMUGGEN TE VOORKOMEN

Rouwmuggen houden van een warme, natte, rijke grond. Om ervoor te zorgen dat een bestaande rouwmuggen plaag sneller bestreden wordt, en om nieuwe plagen te voorkomen, kan het helpen om de samenstelling van de potgrond en de vochtigheid van de potgrond onder de loop te nemen. Om nieuwe rouwmuggen plagen te voorkomen, helpt het ook om nieuwe planten in quarantaine te zetten, voordat ze in dezelfde ruimte worden gezet met andere planten.

Potgrond

Om te voorkomen dat de rouwmuggen van de zak potgrond in huis of in de kas terecht komen, is het aan te raden om de potgrond te laten uitdrogen. Dit kun je doen door de zak open te snijden en op een droge, koele plek te zetten. Afhankelijk van de temperatuur duurt het enkele dagen tot weken voordat de potgrond helemaal opgedroogd is, en de meeste rouwmuggen eitjes en larven gestorven zullen zijn.

Rouwmuggen verschijnen meestal kort nadat je een nieuwe plant hebt gekocht of nadat je planten in nieuwe potgrond hebt gezet. Dit komt, omdat zakken potgrond bij aankoop vaak al vol zitten met eitjes en larven van de rouwmug. De rouwmuggen zijn namelijk dol op het organische materiaal waar potgrond van gemaakt is. Zeker wanneer de winkel de potgrond in een warme ruimte bewaard, is de kans groot dat nieuwe potgrond voor rouwmuggen zorgt.

Verder kan het ook helpen om naar de samenstelling van de potgrond te kijken. Potgrond bestaat voor 80% of meer uit organisch materiaal, zoals gecomposteerde plantenresten, turf, dierlijke afvalproducten en kokosvezels. Onderzoek heeft laten zien dat rouwmuggen zich minder thuis voelen in een potgrond mix waarin vooral grove kokosvezels is gebruikt en waarin weinig tot geen turf in zit. Wanneer je regelmatig last hebt van rouwmuggen, dan is het aan te raden om nieuwe planten in een potgrond met veel kokosvezels en weinig turf. Voorbeelden hiervan zijn Atami Cocos SubstraatCellmax RHP Cocos ProCanna Coco ProfessionalPlagon CocosBioCanna Bio Terra en Pokon RHP Kokos Potgrond. Hou er wel rekening mee dat sommige planten, zoals citrusbomen, niet goed reageren op kokosvezels. In dat geval zou je bijvoorbeeld kunnen kijken of je een mix kunt maken van compost en bijvoorbeeld zand, perliet, vermiculiet of lavagruis. 

Water geven

Rouwmuggen komen vaker voor in natte potgrond dan in droge potgrond. Dit komt, omdat de groei van schimmels en algen langzamer gaat wanneer er weinig vocht is. In een droge grond is er daarom minder voedsel voor rouwmuggen. Om het tempo waarmee rouwmuggen zich kunnen vermeerderen te remmen, is het aan te raden om de grond zo droog mogelijk te houden, zonder dat de plant er uiteraard onder leidt. 

Wanneer de grond langdurig nat blijft, dan is het aan te raden om de drainage van de plantenbak te controleren. Zorg ervoor dat er voldoende gaten in de bodem van de plantenbak zitten en dat water makkelijk weg kan stromen, bijvoorbeeld door de plantenbak op een laagje grove kiezels te zetten. Ook kan het helpen om de potgrond met zand te mengen, zodat de grond sneller opdroogt. Op die manier verklein je de kans dat rouwmuggen eitjes en larven in de plantenbak kunnen overleven.

Nieuwe planten in quarantaine zetten

Veel planten die in de winkel, het tuincentrum of online worden verkocht zijn al besmet met rouwmuggen. Wij hebben ze bijvoorbeeld gevonden in de kruidenplantjes die je in de supermarkt kan kopen. Om te voorkomen dat de planten die je al hebt ook last krijgen van rouwmuggen, is het aan te raden om nieuwe planten na aankoop in "quarantaine" te zetten.

Probeer nieuwe planten vier weken in een aparte ruimte te zetten om ze in de gaten te houden. Om het ontdekken van rouwmuggen makkelijker te maken, kun je het beste een schijfje aardappel in de grond stoppen en een lijmval plaatsen, zoals hiervoor beschreven is. Wanneer er rouwmuggen in de grond blijken te zitten, dan kun de nieuwe plant het beste in nieuwe potgrond zetten en de plant behandelen met natuurlijke vijanden.

Rouwmuggen bestrijden

Wanneer er eenmaal rouwmuggen in de grond zitten, is het belangrijk om deze zo snel mogelijk actief te bestrijden. Rouwmuggen zijn resistent tegen de meeste insecticide, daarom is het belangrijk biologische bestrijdingsmiddelen te gebruiken, waar rouwmuggen geen resistentie tegen ontwikkeld hebben. Onderzoek heeft laten zien dat verschillende plantaardige producten, nematoden, bacteriën en natuurlijke vijanden rouwmuggen plagen kunnen bestrijden.

Natuurlijke vijanden van de rouwmug

Rouwmuggen hebben gelukkig natuurlijke vijanden. De larven van de rouwmug worden namelijk door enkele nematoden en roofmijten opgegeten. Deze nematoden en roofmijten kun je aan de potgrond van de plant toevoegen, waarna ze de rouwmug larven beginnen op te eten. Na enkele weken zie je dan dat het aantal volwassen rouwmuggen minder wordt, omdat de meeste larven niet meer ontpoppen tot volwassen rouwmuggen.

De "Steinernema feltiae" nematoden

Nematoden zijn kleine rondwormen die de larven van de rouwmug binnendringen. Binnenin de larven scheiden de nematoden bacteriën uit die de binnenkant van de larven verteren. Hierdoor gaan de larven uiteindelijk dood.

De nematode Steinernema feltiae is van alle nematoden het effectiefst in het bestrijden van de larven van de rouwmug. De Steinernema feltiae nematoden worden verkocht als een soort poeder dat opgelost moet worden in water. Je kunt hiervoor de Steinernema feltiae nematoden van BioGroei, van ECOstyle, van Natural Biopol, van Refona, van Brimex of van BioBestrijding gebruiken. De houdbaarheid van nematoden is vaak kort, vooral als het warm is. Lees daarom goed de bewaarinstructies voordat je nematoden besteld.

De nematoden zijn erg effectief in het bestrijden van rouwmuggen, maar nadeel van het gebruik van nematoden is dat ze zelf dood gaan wanneer de rouwmug is bestreden. Komt er na een tijdje een nieuwe rouwmug langs, dan zul je opnieuw nematoden aan de grond moeten toevoegen. Probeer na een succesvolle behandeling met nematoden daarom altijd maatregelen te nemen om nieuwe rouwmuggen te voorkomen.

Steinernema feltiae, nematoden, rouwmug
Steinernema feltiae nematoden onder de microscoop.
Steinernema feltiae, nematoden, rouwmuggen
Steinernema feltiae nematoden onder de microscoop.

De "Hypoaspis miles" roofmijt

De roofmijt Hypoaspis miles is ook een natuurlijke vijand van de rouwmug. Deze kleine roofmijten leven net als de larven van de rouwmug in de bovenste laag van de aarde. Ze zijn klein, minder dan 1 millimeter groot, maar kunnen toch tot wel vijf larven of eieren van de rouwmug per dag opeten.

Op dit moment zijn BioGroen en Biopol een van de weinige aanbieders van de speciale Hypoaspis miles roofmijt. De roofmijten worden in de plantenbakken uit gezet. Hierna neemt de rouwmuggen plaag langzaam af. Wanneer de rouwmuggen bestreden zijn, eten de roofmijten ook andere schadelijke insecten in de bodem, algen en plantenafval. Hierdoor blijven ze langer in leven dan de nematoden, waardoor roofmijten vooral op plekken waar rouwmuggen vaak voorkomen, zoals in grotere kassen, een goede oplossing zijn.

Zwart mosterdmeel

In veel landen is zwart mosterdzaad meel, een afvalproduct van de productie van biodiesel, verkrijgbaar om planten te beschermen tegen schadelijke insecten. Zwart mosterdzaad zit namelijk vol allylisothiocyanaat, waarvan gedacht wordt dat het de rouwmuggen larven kan doden. Voor zover we hebben kunnen vinden, is dit in Nederland of België nog niet te verkrijgen. Voor een vergelijkbaar effect kun je eventueel zelf zwart mosterdzaad tot poeder malen.

Om zelf mosterdpoeder te maken van zwart mosterdzaad kun je bijvoorbeeld het zwarte mosterdzaad van HolyFlavours kunnen gebruiken. Dit zwarte mosterdzaad stop je in een foodprocessor en maal je tot een fijn poeder. Vervolgens haal je het poeder voor gebruik nog even door een zeef om zo veel mogelijk grove stukken te verwijderen. De fijn gemalen zwarte mosterdzaden meng je vervolgens door de grond heen, in een verhouding van 5 gram poeder per liter potgrond.

EssentiËle oliën

Essentiële oliën worden regelmatig gebruikt om insecten te weren. Ook voor het bestrijden van rouwmuggen lijken sommige essentiële oliën effect te hebben. De werkzame stoffen in sommige essentiële oliën kunnen de larven van de rouwmug namelijk doden. Er zijn zes stoffen waarvan bekend, is dat ze in een lage dosis de larven van rouwmuggen kunnen doden. Dat zijn allylisothiocyanaat, pulegon, carvacrol, terpinen-4-ol en linalool. Onthoudt wel dat essentiële oliën net als gewone bestrijdingsmiddelen gevaarlijk kunnen zijn voor mensen, dieren en goede insecten.

Allylisothiocyanaat kan effectief zijn tegen rouwmuggen. Deze stof komt vooral voor in zwart mosterdzaad olie (Brassica nigra) en mierikswortel olie (Armoracia rusticana). Hoe de allylisothiocyanaat precies in de rouwmug werkt, is nog niet bekend. Bij andere insecten, zoals bepaalde rupsen, wordt gedacht dat de stof het DNA van het insect veranderd. Hierdoor veranderen de ademopeningen in de huid van de insecten. Daarnaast wordt er gedacht dat het de aanmaak van het stofje ATP, dat nodig is om cellen van energie te voorzien, blokkeert. Omdat mierikswortel olie moeilijk te verkrijgen is, kun je ervoor kiezen om (zwart) mosterdzaad olie te gebruiken. Je kunt hier bijvoorbeeld de biologische mosterdolie van Ölmühle Solling voor gebruiken.

Een andere stof die rouwmuggen kan bestrijden is pulegon. Pulegon werkt in op het zenuwstelsel van insecten. De stof is vergelijkbaar met een verdovend middel, de insecten gaan er namelijk van slapen en bewegen zich steeds minder. Door in contact te komen met een hoge dosis pulegon stoppen de insecten dan uiteindelijk met ademen. Hierdoor zou pulegon ook volwassen roumuggen kunnen doden, mits ze voldoende in contact komen met de stof. Pulgeon is een stof die vooral in planten uit de mint familie voorkomt. Met name polei olie (Mentha pulegium) bevat veel pulegon.

Ook carvacrol is een stof die effectief kan zijn tegen rouwmuggen. Carvacrol zit vooral in de olie van oregano (Origanum spp.) planten. De werking van carvacrol op insecten is ingewikkelder dan die van bijvoorbeeld pulegon. Hierdoor is er minder bekend over hoe deze stof precies insecten kan doden. Vermoedelijk zorgt carvacrol ervoor dat er meer reactieve zuurstofcomponenten, ofwel ROS, worden aangemaakt. Dit zijn een soort afvalstoffen die cellen aanmaken wanneer ze energie verbranden. Wanneer er teveel ROS in het lichaam zit, dan wordt het verouderingsproces van het insect versneld en gaat het insect dus sneller dood. Omdat rouwmuggen 1 week hebben om hun eitjes te leggen, helpt elke dag dat een rouwmug korter leeft om een rouwmuggen plaag te remmen. Voor het beste resultaat kun je een oregano olie met een hoog carvacrol percentage gebruiken. Voorbeelden hiervan zijn oregano olie van Natures Answer, dat 50% carvacrol bevat, en de oregano olie van Solaray, dat zelfs 70% carvacrol bevat.

Verder kan terpinen-4-ol helpen om van rouwmuggen af te komen. Terpinen-4-ol is een werkzame stof uit Tea Tree-olie (Melaleuca alternifolia). Terpinen-4-ol veranderd de werking van enzymen in het insectenlijf. Hierdoor kunnen de zenuwen van het insect niet goed meer werken en kunnen de insecten hun afvalstoffen niet meer kwijt. Wanneer insecten lang genoeg aan een hoge dosis terpinen-4-ol worden blootgesteld, dan raakt hun lichaam zo in de war dat ze uiteindelijk dood gaan. Voor het bestrijden van roumuggen zou je daarom bijvoorbeeld de tea tree olie van Chi met minimaal 38% terpinen-4-ol kunnen gebruiken.

Als laatste kan de stof linalool helpen om van rouwmuggen af te komen. Linalool komt vooral voor in basilicum (Oscimum basilicum) olie. Het werk in op het zenuwstelsel van insecten. Linalool zorgt ervoor dat de zenuwcellen van insecten niet goed meer met elkaar kunnen communiceren. Hierdoor stoppen de insecten uiteindelijk met bewegen en gaan ze dood. Je zou bijvoorbeeld de Basilicum olie van BioAroma of de Basilicum olie van BeriVita kunnen gebruiken. Onderzoek heeft ook laten zien dat sommige droger doekjes, die ook linalool bevatten, rouwmuggen ook kunnen afweren. Uiteraard is het ook hier belangrijk dat de beestjes in contact komen met de linalool, wat betekent dat je een hoop drogerdoekjes nodig hebt.

Essentiële oliën worden niet puur gebruikt om rouwmuggen te bestrijden. De concentratie werkzame stoffen in een essentiële olie zijn namelijk zo sterk dat ze de plant, nuttige insecten en de goede micro-organismen in de grond kunnen beschadigen. In plaats daarvan worden essentiële oliën met water verdund, tot een concentratie van 1%. Hogere concentraties werken soms beter, maar geven een groter risico op schade aan de plant en aan omgeving.

Het verdunnen van essentiële oliën is simpel. Meng 1 milliliter essentiële olie met 100 milliliters water.  Wanneer je meer dan 1 soort essentiële olie wilt gebruiken, dan kun je bijvoorbeeld 1 milliliter van de eerste olie en 1 milliliter van de tweede olie met 200 milliliters water mengen. Het mengsel van essentiële oliën en water giet je vervolgens gelijkmatig over de grond waarin de rouwmuggen zitten. Zorg er daarbij voor dat de bovenste 5 centimeter van de grond goed nat is geworden van het mengsel.

Essentiële oliën mengen slecht met water, omdat water en olie elkaar afstoten. Om de essentiële olie beter te laten mengen kun je een emulgator toevoegen, zoals Chi emulgator. Hou er wel rekening mee dat het gebruik van emulgatoren in bestrijdingsmiddelen steeds meer onder discussie komt te staan, omdat onderzoeken hebben laten zien dat emulgatoren op zichzelf een negatief effect kunnen hebben op goede insecten. Om het zekere voor het onzekere te nemen, kun je er daarom beter voor kiezen om het mengsel vaak en goed te schudden, dan om een emulgator te gebruiken.

Vragen en opmerkingen

Het zelf kweken van groenten, fruit, kruiden en bloemen gaat meestal gemakkelijk, maar soms zit er ook wel eens wat tegen. Mocht je een vraag hebben over het kweken van planten, dan zullen wij deze zo goed mogelijk proberen te beantwoorden. Je kunt je vragen onderaan deze pagina stellen, via het Disqus formulier. Om naar het Disqus formulier te gaan, klik je op de “Stel een vraag!”-knop hieronder.

Bronnen en verder lezen