Kerstbomen zaaien is een leuke bezigheid. Het duurt 5 tot 10 jaar voordat je kerstbomen zaadje uit is gegroeid tot een kerstboom, zoals je die in de winkel koopt. Gelukkig zijn de jonge zelf gezaaide kerstbomen ook leuk om je huis in een kerstsfeer te brengen. In dit artikel vertellen we waar je kerstbomen zaadjes kunt vinden, hoe je de zaadjes ontkiemt en hoe je voor de jonge kerstboompjes moet zorgen.

Er zijn tallozen dennen en sparren die gebruikt kunnen worden als kerstboom. De bekendste kerstbomen in Europa waarschijnlijk de fijnspar, de Nordmann spar, de Servische spar en de blauwspar. In Amerika wordt daarnaast ook de Douglas spar, de balsemzilverspar en de fraserspar gebruikt. Kortom, eigenlijk is bijna elke conifeer geschikt om als kerstboom te gebruiken, en kun je dus een variëteit aan dennenbomen en sparren zaaien, om te kijken welke voor jouw het beste werkt.

Het kweken van bomen in het algemeen is nog niet zo’n populaire bezigheid in Nederland en België als in andere landen. Hierdoor kan het soms moeilijk zijn om kerstboom zaden te vinden. Vaak zijn het kleine, hobbymatige kwekers die zaden aanbieden. Omdat hobby kwekers vaak minder professionele tools hebben om de zaden te verzamelen en op te slaan, kan de kwaliteit van de zaden nogal eens tegen vallen. Om teleurstelling te voorkomen, is het daarom beter om 10 tot 20 keer zo veel zaden te zaaien dan je kerstbomen wilt. In het ergste geval, heb je wat meer jonge kerstbomen die je eventueel aan vrienden of familie kunt geven.

• Blauwspar (Picea pungens)
• • Een blauwe kerstboom met een goede geur en zeer weinig naalduitval die in 6 tot 10 jaar na het zaaien uitgegroeid is tot een volgroeide kerstboom.
  • Jonge, lichtgroene, zachte takjes zijn eetbaar en jonge, zachte dennenappels zijn eetbaar. Ze worden bijvoorbeeld vaak in thee of siroop gebruikt. **
  • Verkooppunten blauwspar zaden: ETSY SeedWorldShop
• Colorado zilverspar (Abies concolor)
• • Een grijsgroene kerstboom met een goede geur en weinig naalduitval die in 6 tot 9 jaar na het zaaien uitgegroied is tot een volgroeide kerstboom.
  • Verkooppunten Colorado zilverspar zaden: ETSY NinaSeeds
• Douglasspar (Pseudotsuga menziesii)
• • Een groene kerstboom met een zeer goede geur en zeer weinig naalduitval die in 5 tot 7 jaar na het zaaien uitgegroeid is tot een volgroeide kerstboom.
  • Jonge, lichtgroene, zachte takjes zijn eetbaar. Ze worden bijvoorbeeld gebruikt in thee of siroop. **
  • Verkooppunten douglasspar zaden: ETSY OreshkaseedsShop
• Fraserspar (Abies fraseri)
• • Een donkergroene kerstboom met een goede geur en weinig naalduitval die in 6 tot 9 jaar na het zaaien uitgegroeid is tot een volgroeide kerstboom.
  • Verkooppunten fraserspar zaden: ETSY NinaSeeds
• Nordmannspar (Abies nordmanniana)
• • Een donkergroene kerstboom met weinig geur en weinig naalduitval die in 8 tot 10 jaar na het zaaien uitgegroeid is tot een volgroeide kerstboom.
  • Verkooppunten Nordmannspar zaden: ETSY NinaSeeds
• Grove den (Pinus sylvestris)
• • Een blauwgroene kerstboom met een goede geur en weinig naalduitval die in 5 tot 7 jaar na het zaaien uitgegroeid is tot een volgroeide kerstboom.
  • De jonge, lichtgroene, zachte takjes zijn eetbaar en worden gebruikt in thee of siroop. Technisch gezien zijn de pijnboompitten van de grove den eetbaar, maar vaak zijn ze te klein om te gebruiken. **
  • Verkooppunten grove den zaden: ETSY SeedGrowersEU
• Fijnspar (Picea abies)
• • Een donkergroene kerstboom met een goede geur en veel naalduitval die in 8 tot 10 jaar na het zaaien uitgegroeid is tot een volgroeide kerstboom.
  • Jonge, lichtgroene, zachte takjes zijn eetbaar en jonge, zachte dennenappels zijn eetbaar. Ze worden vaak in thee of siroop gebruikt.**
  • Verkooppunten fijnspar zaden: ETSY MagicForestSeed
• Kamerden (Araucaria Heterophylla)
• • Een groene boom die veel lijkt op een kerstboom met weinig geur en weinig naalduitval.
  • Verkooppunten kamerden zaden: ETSY NuragicGarden

** Pesticiden en brandvertragers kunnen een “eetbare” kerstboom oneetbaar maken, gebruik daarom alleen takjes van biologisch gekweekte kerstbomen die niet zijn behandeld met producten die alleen geschikt zijn voor de sierteelt. Net als bij veel houtachtige eetbare planten is het niet aan te raden om er zeer veel van te eten en bij medicijngebruik, ziekte of zwangerschap altijd te checken bij een arts of het veilig is om een kerstboom te eten.

Het is ook mogelijk om zelf zaden van naaldbomen te verzamelen. De zaden van dennenbomen en sparren zitten in de kegels, ofwel dennenappels, die aan de takken groeien. De dennenappels moeten van de boom geplukt worden wanneer ze bruin zijn, maar nog niet helemaal open staan. De meeste dennenappels zijn in de vroege herfst, in september, klaar om geplukt te worden. Leg de dennenappels op een droge plek, in een warme kamer. Na een tijdje zijn de dennenappels droog en vallen de zaden eruit wanneer je de dennenappels schud. Om te voorkomen dat je zaadjes kwijt raakt, kun je een stuk krant of een theedoek onder de drogende dennenappels leggen.

De zaden worden daar het beste in een oude jampot, op een droge en donkere plek met een temperatuur onder de 5 graden Celsius bewaard. De koelkast zou een goede plek zijn, mits de pot goed dicht zit, zodat er geen vocht bij de zaden kan komen. Wanneer de zaden droog, donker en koel bewaard worden, blijven ze jarenlang goed.

Het zaaien van kerstbomen gaat iets anders in zijn werk dan het zaaien van groenten of bloemen. Dit komt, omdat de kerstbomen zaden een soort ingebouwde beveiliging hebben die voorkomt dat ze in de natuur op het verkeerde moment zouden ontkiemen. De zaadjes mogen alleen in de lente ontkiemen, omdat ze dan genoeg tijd hebben om te groeien voordat het weer winter wordt. Als de zaden bijvoorbeeld in de late zomer zouden ontkiemen, dan zijn de plantjes te klein om strenge vorst te overleven.

Wanneer je zelf kerstbomen gaat zaaien, kun je ervoor zorgen dat de jonge plantjes niet blootgesteld worden aan vorst, bijvoorbeeld door ze binnen of in een kas te zetten. Hierdoor kun je ze dus het hele jaar zaaien, mits je op een kunstmatige manier de “beveiliging” van het zaadje uit zet. Het proces waarbij de beveiliging van de zaadjes doorbroken wordt, heet stratificeren. Stratificeren betekent dat de zaden behandeld zo worden, zodat het ontkiemingsproces in gang wordt gezet. Om kerstbomen zaden te laten ontkiemen moeten ze enkele weken in een zakje vochtige grond bij een temperatuur van ongeveer 3 tot 5 graden Celsius gehouden moeten worden. Gelukkig is het in een koelkast meestal 4 graden Celsius, en kun je de zaden dus stratificeren door ze in de koelkast te leggen.

De zaden van de Douglas spar en de grove den hebben geen stratificatie periode nodig, en kunnen meteen gezaaid worden. Voor het beste resultaat week je deze zaden wel 24 uur in water voordat je ze gaat zaaien. Wanneer je snel je kerstboom wilt kunnen zaaien, zijn de Douglas spar en de grove den dus de beste kerstbomen om te kiezen. Ondanks dat deze zaden niet gestratificeerd hoeven te worden, helpt stratificeren ook bij deze zaden om ze sneller en krachtiger te laten ontkiemen.

Scroll horizontaal voor meer foto’s >>>

De zaden van bijna alle andere kerstbomen hebben een stratificatie periode van minimaal 14 tot 30 dagen nodig. Hoe langer de stratificatie periode, hoe meer zaden er ontkiemen. De zaden zullen na de stratificatie periode binnen 1 tot 2 weken na het zaaien ontkiemen. Ook zonder een stratificatie periode zullen er meestal enkele zaden ontkiemen, maar dan is het kiempercentage een stuk lager en duurt het veel langer voordat ze ontkiemen.

Het stratificeren is niet moeilijk, het vergt alleen wat geduld. Om te stratificeren heb je een plastic zip zakje of afsluitbaar bakje nodig, een schone nagelschaar, een handje turf, wat kraanwater op kamertemperatuur, een glas of een bakje en een koelkast.

• Om het kiemproces sneller te laten verlopen kun je ongeveer 1 milliliter van de punt van het zaadje afknippen met de nagelschaar. Dit zorgt ervoor dat het zaadje sneller ontkiemd, maar is niet noodzakelijk. Als je veel zaadjes gaat ontkiemen waardoor dit te veel tijd in beslag neemt of als je bang bent het zaadje te beschadigen kun je dit ook overslaan.
• Om het kiemproces verder te laten versnellen, kun je de zaden eerst 1 dag laten weken in kraanwater. Zorg ervoor dat de zaadjes net onder staan. De zaden van kerstbomen zijn vrij stug, waardoor het weken in water kan helpen om de binnenkant van het zaadje sneller vochtig te maken. Pas als het zaadje vochtig genoeg is, dan begint het kiemproces namelijk pas.
• Als de zaadjes geweekt zijn, dan kun je de voorbereidingen treffen om de zaadjes de koelkast in te gaan. Hiervoor maak je eerst de turf vochtig. Het is belangrijk dat de turf vochtig, maar niet te nat is. Als je erin knijpt, mag er nauwelijks water uit komen. De vochtige turf doe je vervolgens in het zip zakje of in het bakje. Daarna voeg je de geweekte kerstbomen zaden toe en deze meng je door de turf heen. Als de zaden goed in contact staan met de turf, dan kun je het zakje of het bakje sluiten. Zorg ervoor dat er lucht in het zakje of bakje zit.
• Leg het zip zakje of het bakje met de zaadjes in de koelkast, op de koudste plek. Uiteraard is het belangrijk dat de zaadjes niet geplet worden onder andere dingen die in de koelkast staan. Ook is het belangrijk om ze niet tegen de achterkant te leggen, want dan kunnen ze bevriezen en dat is niet de bedoeling.
• De zaadjes moeten minimaal 2 weken in de koelkast blijven liggen en maximaal 3 maanden. Hoe langer de zaadjes in de kou liggen, hoe beter ze ontkiemen.
• In de periode dat de zaadjes in de koelkast liggen, is aan te raden om elke week het zakje of het bakje even open te maken. Je kunt dan nakijken of de turf niet aan het opdrogen is en er komt nieuwe zuurstof in het zakje.

Scroll horizontaal voor meer foto’s >>>

Gestratificeerde kerstbomen zaden kun je aan het einde van de lente eventueel direct buiten zaaien. Het zaaien zelf is simpel, je stopt de zaadjes ongeveer 0,5 centimeter diep in de grond en dat is het. Het enige waar je wel wat tijd aan kwijt bent is om een goede plek voor de kerstboom te kiezen. 

Wanneer je een kerstboom direct in de volle grond zaait, dan is het belangrijk om hier een goede plek voor te kiezen. Kies een stukje grond waar de kerstbomen enkele jaren kunnen blijven staan. Om een grote kerstboom te kweken, zal de kerstboom 4 tot 10 jaar op dezelfde plek moeten blijven staan. Zorg dus dat je plek kiest die je voor een langere tijd kunt missen. 

Ook is het belangrijk om naar de eigenschappen van de grond te kijken. Kerstbomen kunnen heel slecht tegen een natte grond waar veel klei in zit. Een stuk grond waar plassen blijven staan na een flinke regenbui is niet geschikt voor een kerstboom. Het liefst groeit een kerstboom in een bodem waar veel zand in zit, zodat de wortels nooit lang nat zijn. Ook groeien kerstbomen vaak beter wanneer ze op een heuveltje geplant wordt.

Daarnaast is het aan te raden om de pH-waarde van de grond te testen. Als de pH-waarde van de grond hoger dan 6,0 pH is, dan is de grond niet geschikt voor kerstbomen. Je zou dan kunnen proberen om de pH-waarde te verlagen, maar dit is een langzaam proces en lukt niet altijd. In plaats daarvan kun je de kerstboom beter in een plantenbak kweken.

Je kunt een kerstboom ook eerst in een pot zaaien. Dit kan meteen de pot zijn waarin je de kerstboom een paar jaar laat groeien of een kleinere pot die je alleen gebruikt om de kerstbomen te laten ontkiemen voordat je ze in de volle grond of in een grotere plantenbak uitplant. Het voordeel van het zaaien in een pot is dat je deze binnen of in een kas kan plaatsen, waar de temperatuur hoger is, zodat de zaden sneller ontkiemen. Bij een temperatuur van 20 graden Celsius is de ontkieming meestal optimaal.

Zelfs jonge kerstbomen hebben al vrij lange wortels. Zelfs als je de kerstbomen later in de volle grond of in een grotere pot gaat planten is het belangrijk dat de pot waarin je gaat zaaien al ongeveer 30 centimeter hoog is. Ook is het belangrijk dat je voor een pot kiest die voorkomt dat de wortels in de rondte gaan groeien en waar overtollig water makkelijk uit kan stromen. SuperRoots Air-Pots zijn bijvoorbeeld erg geschikt om kerstbomen in te laten ontkiemen, maar ook plantenzakken van poreus materiaal, zoals de Gronest Aqua Breath plantenzakken,  zijn een goede keuze. Plaats de potten of zakken altijd op een verhoging, zoals een laag kiezels of hydrokorrels, zodat de bodem niet in aanraking komt met het water dat eruit is gestroomd.

Kerstbomen groeien het beste in een mix van 1 deel turf of potgrond voor zuurminnende planten, zoals ECOstyle Groei Grond Zuurminnende Planten, en 1 deel zand of fijn perliet. Eventueel kun je hier nog een mycorrhiza supplement aan toevoegen, zoals BioSolutions Mycorrhiza + Trichoderma, om de gezondheid van de jonge wortels te bevorderen.

Het zaaien zelf is eenvoudig. Je steekt de zaadjes ongeveer 0,5 centimeter diep de grond in. Duw de zaadjes licht aan, zodat de zaadjes goed in contact staan met de grond. Zorg ervoor dat de zaadjes minimaal 3 centimeter uit elkaar gezaaid worden. Wanneer je de jonge kerstbomen een langere tijd in dezelfde pot laat staan, dan kun je de zaden beter 10 centimeter of verder uit elkaar zaaien.

Na het zaaien is het belangrijk dat de kerstbomen zaden niet uit drogen, maar de grond mag ook niet te nat zijn. Geef de zaadjes daarom elke paar dagen water, maar hou goed in de gaten dat overtollig water goed wegloopt. Als de zaadjes op een plek staan waar het 30 graden Celsius of warmer wordt, dan is het belangrijk om de zaden elke dag water te geven. Bij zeer hoge temperaturen is de ontkieming vaak slechter en door water te geven koelen de zaden af.

Het zelf kweken van groenten, fruit, kruiden en bloemen gaat meestal gemakkelijk, maar soms zit er ook wel eens wat tegen. Mocht je een vraag hebben over het kweken van planten, dan zullen wij deze zo goed mogelijk proberen te beantwoorden. Je kunt je vragen onderaan deze pagina stellen, via het Disqus formulier. Om naar het Disqus formulier te gaan, klik je op de “Stel een vraag!”-knop hieronder.

• Adkins, C. R., Hinesley, L. E., & Blazich, F. A. (1984). Role of stratification, temperature, and light in Fraser fir germination. Canadian Journal of Forest Research, 14(1), 88-93.
• Allen, G. S. (1941). LIGHT AND TEMPERATURE AS FACTORS IN THE GERMINATION OF THE SEED OF DOUGLAS FIR (PSEUDOTSUGA TAXIFOLIA (LAMB.) BRITT). The Forestry Chronicle, 17(3), 99-109.
• Blazich, F. A., & Hinesley, L. E. (1994). Propagation of Fraser fir. Journal of Environmental Horticulture, 12(2), 112-117.
• Bonner, F. T., & Karrfalt, R. P. (2008). The woody plant seed manual. Agric. Handbook No. 727. Washington, DC. US Department of Agriculture, Forest Service. 1223 p., 727.
• Chantal, M. D., Leinonen, K., Ilvesniemi, H., & Westman, C. J. (2003). Combined effects of site preparation, soil properties, and sowing date on the establishment of Pinus sylvestris and Picea abies from seeds. Canadian Journal of Forest Research, 33(5), 931-945.
• Hacke, U. G., Sperry, J. S., Ewers, B. E., Ellsworth, D. S., Schäfer, K. V. R., & Oren, R. (2000). Influence of soil porosity on water use in Pinus taeda. Oecologia, 124(4), 495-505.
• Harrington, C. A. (1997). Growing conifers from seed.
• Koelling, M. R., & Heiligmann, R. B. (1993). Recommended species for Christmas tree plantings in the North Central United States. North Central regional extension publication (USA).
• Leinonen, K., & De Chantal, M. (1998). Regulation of Picea abies seed dormancy by red and far‐red light at various moisture contents. Scandinavian Journal of Forest Research, 13(1-4), 43-49.
• Leinonen, K., Nygren, M., & Rita, H. (1993). Temperature control of germination in the seeds of Picea abies. Scandinavian Journal of Forest Research, 8(1-4), 107-117.
• Mauer, O., & Palátová, E. (2012). Root system development in Douglas fir (Pseudotsuga menziesii [Mirb.] Franco) on fertile sites. Journal of Forest Science, 58(9), 400-409.
• McLemore, B. F., & Barnett, J. P. (1967). Effective stratification of spruce pine seed. Tree Planters’ Notes, 18(2), 17-18.
• Oleskog, G., & Sahlén, K. (2000). Effects of seedbed substrate on moisture conditions and germination of Pinus sylvestris seeds in a clearcut. Scandinavian Journal of Forest Research, 15(2), 225-236.
• Sorenson, F. C. (1991). Stratification period and germination of Douglas-fir seed from Oregon seed orchards: two case studies. Res. Note PNW-RN-499. Portland, OR: US Department of Agriculture, Forest Service, Pacific Northwest Research Station. 24 p, 499.
• Speers, C. F. (1962). Fraser fir seed collection, stratification, and germination. Tree Planters' Notes, 53(2), 7-8.
• Tryon, E. H., & Woodrum, H. G. (1962). Growing Christmas trees from seed (Vol. 472). West Virginia University Agricultural Experiment Station.
• Zou, C., Penfold, C., Sands, R., Misra, R. K., & Hudson, I. (2001). Effects of soil air-filled porosity, soil matric potential and soil strength on primary root growth of radiata pine seedlings. Plant and Soil, 236(1), 105-115.