Wanneer de dagen wat langer beginnen te worden en het weer weer wat warmer wordt begint het verlangen naar het kweken tomaten, komkommers, peterselie, goudbessen en andere lekkernijen te groeien. Helaas beschikt haast niemand over genoeg buitenruimte om helemaal zelfvoorzienend te zijn, maar met een goede kweekbak kun je ook uit een kleine tuin of een balkon een kleine zelf gekweekte oogst kweken. In dit artikel vertellen we welke eigenschappen bepalen hoe goed de planten in je kweekbak of moestuinbak zullen gaan groeien. Ook hebben we een lijst gemaakt van tientallen verschillende moestuinbakken die online te verkrijgen zijn.

Hieronder hebben we een selectie gemaakt van verschillende kweekbakken die geschikt zouden kunnen zijn om een moestuin in te beginnen. Om het zoeken naar een geschikte kweekbak makkelijker te maken, hebben we geprobeerd om de belangrijkste eigenschappen op een rijtje te zetten. Veel kweekbakken in de tabel zijn ook verkrijgbaar in andere afmetingen, maar om te voorkomen dat de tabel te vol wordt (er staan nu al meer dan 70 kweekbakken in), hebben we van elk model maar één maat in de tabel opgenomen. Onder de tabel leggen we uit welke eigenschappen van een kweekbak het verschillen tussen een succesvolle oogst en een minder succesvolle oogst.

We hebben geprobeerd de tabel zo te maken dat je er makkelijk in kunt zoeken. Je kunt het zoekveld boven de tabel gebruiken om de tabel te filteren. Zo zie je bijvoorbeeld als je "100" intypt de plantenbakken die 100 centimeter, ofwel 1 meter, groot zijn. Ook kun je op grotere schermen, zoals die van een tablet of een laptop, op de kopjes klikken met een ⬍ om de tabel te sorteren.

Mocht je een kweekbak zien waar je graag wat meer over wilt weten, dan kun je op het plaatje of op de tekst "Klik voor het verkooppunt!" klikken om naar een online winkel te gaan die de kweekbak verkoopt. Helaas verandert het assortiment van online winkels nogal snel, dus het kan zijn dat sommige links na een tijdje niet meer werken. Ook is het belangrijk om op de website van de online winkel nogmaals te controleren of de kweekbak echt de eigenschappen heeft waarnaar je op zoek bent.

Op het eerste oog lijken de wortels van een plant een levenloos hoopje draden. Niets is minder waar. De wortels van planten zijn constant bezig om de plant van voedingsstoffen en water te voorzien en overtollige voedingsstoffen, zoals suikers, op te slaan. Ook zorgen de wortels van een plant ervoor dat planten houvast hebben, zodat ze dus niet wegwaaien of omvallen. Zonder wortels zou een plant dus omvallen en sterven door een gebrek aan water en voedingsstoffen.

Bij het kiezen van een kweekbak om heerlijke groenten, vruchten en kruiden in te kweken, is het aan te raden om de wortels van de planten die je gaat kweken in gedachten te houden. Er zijn twee eigenschappen die bepalen hoe goed een kweekbak is voor de wortels van een plant, namelijk de grootte, en dan vooral de diepte, en de drainage. Hieronder zullen we deze twee eigenschappen uitvoerig bespreken, zodat de kweekbak die je kiest meehelpt om je planten goed te laten groeien.

De vorm en grootte van het wortelstelsel van een plant wordt voor een groot deel bepaald door zijn genen. Dit zie je bijvoorbeeld goed bij wortels: bospeen krijgt een dunnere penwortel, winterpeen een dikkere pen wortel, en een Parijse wortel krijgt een ronde wortel. Ongeacht welke aarde, plantenvoeding of plantenhormonen je zou gebruiken, de drie verschillende wortelsoorten zullen niet echt op elkaar gaan lijken. De vorm en dikte van de wortel wordt namelijk vooral bepaald door hun genen.

Doordat het wortelsysteem van een plant voor een groot deel vast ligt, kun je alleen plantensoorten kweken die bij de afmeting van de kweekbak passen. De diepte van de kweekbak is vooral bepalend voor de soort planten die je kunt kweken, want een ondiepe kweekbak blijft ondiep, ongeacht hoeveel planten je er in zet. De breedte en lengte van de kweekbak heeft minder invloed op de soort planten die je kunt kweken, maar wel weer meer invloed op het aantal planten dat je kunt kweken.

Kweekbakken zijn meestal rond de 25 centimeter diep of rond de 45 centimeter diep. Bij een diepte rond de 25 centimeter ben je erg beperkt in wat je kunt kweken. Vooral kleine plantjes, zoals sla, bosuien, radijs, spinazie en stambonen doen het in deze bakken goed. In een bak van ongeveer 45 centimeter diep kun je veel meer plantensoorten kweken, zoals tomaten, wortels, komkommers, paprika’s en kolen. Om een gevarieerde selectie moestuinplanten te kunnen kweken, heb je dus eigenlijk een kweekbak nodig die minimaal met een 45 centimeter hoge laag grond gevuld kan worden.

De lengte en de breedte van de kweekbak bepaald vooral hoeveel je kunt kweken. Het aantal plantjes dat in een kweekbak past, verschilt erg per plantensoort. Zo kun je heel veel rucola plantjes in een vakje van 10 bij 10 centimeter kwijt of ongeveer 8 radijsjes. Aan de andere kan kun je in een vak van 1 meter bij 1 meter net twee hoge tomatenplanten kwijt, of maar één courgette plant. 

De lengte en de breedte van de meeste kweekbakken variëren meestal tussen de 50 en 200 centimeter. Dit betekent je met een gangbare kweekbak tussen de 0,25 en 4 vierkante meter aarde tot je beschikking hebt. Hoe groter de kweekbak is, hoe meer planten je kunt kweken en hoe groter je oogst dus zal zijn.

Op het eerste zicht lijken de wortels van een plant een levenloos hoopje draden, maar niets is minder waar. De wortels van een plant zijn constant bezig met het opnemen van water en goede voedingsstoffen uit de grond en het voorkomen dat slechte stoffen de plant binnen kunnen komen. Ook voeren de wortels andere taken uit, zoals het ankeren van de plant, zodat de plant niet omvalt, en het uitscheiden van stoffen die slechte micro-organismen wegjagen. Al deze processen vergen energie.

Planten hebben geen longen en bloedsomloop om zuurstof, dat nodig is om suikers te verbranden om energie vrij te maken, rond te pompen in het lichaam. Om aan de zuurstof te komen moet de hele buitenkant van de plant, inclusief de wortels, in contact staan met zuurstofrijke lucht.

Wanneer het hard regent of wanneer er te lang wordt gesproeid, dan kan het zijn dat er zo veel water in de grond terecht komt dat vrijwel alle zuurstof uit de grond wordt geduwd. In de volle grond is dit meestal snel opgelost, omdat het overtollige water weg kans stromen naar diepere grondlagen. Het water is al snel uit het deel van de grond waar de wortels van planten zich bevinden, waardoor de wortels altijd toegang tot zuurstof hebben.

In een kweekbak hangt de tijd dat het overtollige water in het deel van de grond waarin de wortels groeien blijft zitten af van de diepte van de bak en het aantal drainage gaten in de bodem van de bak. Door de zwaartekracht bevat de onderste laag grond in de kweekbak de helft meer water dan de bovenste laag grond. Als de grond aan de bovenkant van de kweekbak vochtig aanvoelt, dan is de grond aan de onderkant van de kweekbak vaak dus al te nat voor de wortels.

De eerste manier om te voorkomen dat de wortels van je planten na een regenachtige periode te weinig zuurstof kunnen opnemen, is door een kweekbak te kiezen die zo diep is dat de wortels niet in de onderste grondlaag groeien. Helaas is dit voor veel toekomstige kwekers vaak niet mogelijk. Ten eerste zijn diepe kweekbakken erg duur. Een diepe kweekbak moet van hoogwaardig materialen gemaakt worden om de druk van de grote hoeveelheden grond aan te kunnen, waardoor diepe kweekbakken erg duur zijn. Ten tweede is een diepe kweekbak moeilijk om te verplaatsen, waardoor het voordeel van de flexibiliteit van een kweekbak verloren gaat.

De tweede manier om te voorkomen dat vooral de onderste laag grond te nat wordt, is door een kweekbak te kiezen met voldoende drainage gaten of door zelf (extra) drainage gaten in de bodem te boren. Hoe meer gaten er in de bodem zitten, of hoe poreuzer het materiaal van de bodem is, hoe beter het overtollige water uit de kweekbak kan stromen. Hierdoor is de kans kleiner dat de wortels die onder in de bak groeien verdrinken.

Wanneer de kweekbak voldoende drainage gaten heeft, voldoende diep is en  groot genoeg is om het aantal planten kwijt te kunnen dat je wilt kweken, dan ben je al goed op weg naar een succesvolle oogst. Echter, vaak zijn er nog meer keuzes te maken als het om kweekbakken gaat. Zo kun je vaak kiezen voor een kweekbak met of zonder poten en zijn er kweekbakken in verschillende kleuren en materialen te vinden.

Kweekbakken kunnen gekocht worden met een open bodem of met een gesloten bodem. Een kweekbak met een open bodem, of een bodem die alleen uit worteldoek of gaas bestaat, is bedoeld om op een stuk kale grond te zetten. Doordat de grond in de bak in direct contact staat met de aarde kan overtollig water direct de grond in stromen en kunnen diepe wortels de volle grond in groeien. Hierdoor zijn kweekbakken met een open bodem vooral geschikt voor tuinen waarbij de bestaande grond minder geschikt is om direct in te kweken of in tuinen waarbij de wens bestaat om op zit of sta hoogte te kunnen tuinieren.

Bakken met een gesloten bodem zijn voorzien van een bodemplaat, bijvoorbeeld van hout of metaal. Een kweekbak met een gesloten bodem is vooral geschikt om op stenen te plaatsen, in de tuin of op het balkon. Drainage gaten in de bodemplaat zorgen ervoor dat overtollig water uit de kweekbak kan lopen, maar de bodemplaat voorkomt dat er de grond in de bak in contact komt met de ondergrond.

Bakken met een gesloten bodem zijn weer in te delen in bakken zonder poten en bakken met poten en/of wielen. Een kweekbak op poten is handig wanneer je de hoeveelheid grond in de kweekbak wilt beperken, bijvoorbeeld omdat het anders te zwaar wordt voor het balkon, maar wel op zit of sta hoogte wilt kunnen tuinieren. Ook kan een lange, maar niet te brede, kweekbak op poten een uitkomst zijn voor mensen in een rolstoel, omdat de rolstoel onder de kweekbak gereden kan worden en er daardoor toegang is tot alle planten in de kweekbak.

Kweekbakken op wielen zijn handig wanneer de kweekbak in een kleine tuin of op een klein balkon geplaatst wordt. Zo kun je de kweekbak in de zon zetten als je zelf geen tijd hebt om in de zon te zitten, maar kun je de kweekbak even naar de schaduw rijden als je wel zelf even wilt genieten van de zon. Op die manier kun je ook met weinig buitenruimte zonminnende planten, zoals tomatenplanten, kweken.

De meeste kweekbakken zijn gemaakt van hout, kunststof, metaal of textiel. Elk materiaal heeft zijn eigen voor- en nadelen. Het hangt vooral van je budget en van de tijd die je hebt voor het onderhoud van de kweekbak af welk materiaal de beste keuze is. Daarnaast is het natuurlijk ook fijn dat het materiaal en de kleur van de kweekbak bij de stijl van jouw tuin of balkon past.

Het hout van een houten kweekbak komt regelmatig en vaak langdurig in contact met water en plantenvoeding. Om een houten kweekbak jarenlang mee te laten gaan, moet de kweekbak daarom regelmatig opnieuw geverfd of gebeitst worden. Dit betekend dat een houten kweekbak vooral geschikt is voor eenjarige en tweejarige planten en dat je om de paar jaar tijd moet vrijmaken voor de onderhoud van de kweekbak.

Een metalen kweekbak heeft weinig onderhoud nodig. De levensduur van een metalen kweekbak heeft vooral te maken met de kwaliteit van het metaal. Hierbij speelt vooral de bestendigheid tegen oxidatie een rol. Roestvrij staal en metaal dat juist metaal voorzien is van een beschermende roest laag gaat vaak lang mee. De hoeken en naden van deze kweekbakken zijn vaak het zwakste punt, dus het is zeker de moeite waard om na te vragen of de fabrikant extra aandacht heeft besteed aan het beschermen van de snijtanden van het metaal tegen water en plantenvoeding.

Een kunststof kweekbak is vaak helemaal onderhoudsvrij. De levensduur hangt er vooral vanaf hoe dik het kunststof is en of het kunststof is dat tegen UV-licht kan. Het nadeel van veel soorten kunststof is wel dat er vaak BPA in zit. Er zijn steeds meer studies die laten zien dat dit in de grond terecht kan komen en een negatief effect kan hebben op de groei van planten. Over het effect van het eten van planten die in contact zijn gekomen met BPA is zeer weinig bekend. Sterker nog, er is überhaupt nog veel onduidelijk over het effect van BPA op ons lichaam. In de EU is in ieder geval het gebruik van BPA in babyflesjes verboden, maar in speelgoed bijvoorbeeld niet. Om het zekere voor het onzekere te nemen, zou je kweekbakken die van kunststof met BPA erin gemaakt zijn in ieder geval kunnen vermijden als jonge kinderen er ook uit eten en in spelen. 

Bij een textiele kweekbak is het altijd de vraag waar het textiel van gemaakt is. Kweekbakken gemaakt van textiel waar kunststof in verwerkt is, kan net als een kweekbak die hele helemaal van kunststof is gemaakt BPA bevatten. Kweekbakken van natuurlijk textiel, zoals vilt, zijn wat dat betreft minder risicovol. Deze natuurlijke kweekzakken kunnen dan wel weer aangetast worden door natuurlijke afbraak processen, waardoor ze relatief kort mee gaan.

Kortom, elk materiaal heeft zijn eigen voor- en nadelen. Daarnaast zal een houten kweekbak van hardhout bijvoorbeeld lager mee gaan dan een kweekbak van waaibomenhout. Ondanks dat kweekbakken gemaakt van materialen van een hoge kwaliteit een hogere prijs hebben, is het niet zo dat elke dure kweekbak ook een goede bak is. Verkopers weten inmiddels dat mensen veel bereid zijn om te betalen voor de droom om zelf groenten, fruit en kruiden te kunnen kweken. Stel de verkoper daarom altijd wat vragen over de kwaliteit van de kweekbak als er twijfel over is en kijk of er ergens reviews zijn van mensen die de kweekbak een langere tijd gebruikt hebben.

Het zelf kweken van groenten, fruit, kruiden en bloemen gaat meestal gemakkelijk, maar soms zit er ook wel eens wat tegen. Mocht je een vraag hebben over het kweken van planten, dan zullen wij deze zo goed mogelijk proberen te beantwoorden. Je kunt je vragen onderaan deze pagina stellen, via het Disqus formulier. Om naar het Disqus formulier te gaan, moet je nog iets verder naar beneden scrollen, tot voorbij de advertenties.

• Bilderback, T. E., & Fonteno, W. C. (1987). Effects of container geometry and media physical properties on air and water volumes in containers. Journal of Environmental Horticulture, 5(4), 180-182.
• Crum, J. A. (2011). Fast, Fresh Garden Edibles: Quick Crops for Small Spaces.
• Gallegos, J., Álvaro, J. E., & Urrestarazu, M. (2020). Container design affects shoot and root growth of vegetable plant. HortScience, 55(6), 787-794.
• Miernicki, E. A., Lovell, S. T., & Wortman, S. E. (2018). Raised Beds for Vegetable Production in Urban Agriculture. Urban Agriculture & Regional Food Systems, 3(1), 1-10.
• Nakajima, N., Ohshima, Y., Serizawa, S., Kouda, T., Edmonds, J. S., Shiraishi, F., ... & Morita, M. (2002). Processing of bisphenol A by plant tissues: glucosylation by cultured BY-2 cells and glucosylation/translocation by plants of Nicotiana tabacum. Plant and cell physiology, 43(9), 1036-1042.
• NeSmith, D. S., & Duval, J. R. (1998). The effect of container size. HortTechnology, 8(4), 495-498.
• Niemiera, A. X. (2018). Container and Raised-Bed Gardening.
• Noureddin, M. I., Furumoto, T., Ishida, Y., & Fukui, H. (2004). Absorption and metabolism of bisphenol A, a possible endocrine disruptor, in the aquatic edible plant, water convolvulus (Ipomoea aquatica). Bioscience, biotechnology, and biochemistry, 68(6), 1398-1402.
• Poorter, H., Bühler, J., van Dusschoten, D., Climent, J., & Postma, J. A. (2012). Pot size matters: a meta-analysis of the effects of rooting volume on plant growth. Functional Plant Biology, 39(11), 839-850.
• Weaver, J. E., & Bruner, W. E. (1927). Root development of vegetable crops (No. SB321 W4).
• Xiao, C., Wang, L., Zhou, Q., & Huang, X. (2020). Hazards of bisphenol A (BPA) exposure: A systematic review of plant toxicology studies. Journal of hazardous materials, 384, 121488.
• Zhang, C., Yao, F. E. N. G., LIU, Y. W., CHANG, H. Q., LI, Z. J., & XUE, J. M. (2017). Uptake and translocation of organic pollutants in plants: A review. Journal of integrative agriculture, 16(8), 1659-1668.